HABER: ÖMERCAN ÖZMEN
Gazetecilik, 6 Şubat Kahramanmaraş merkezli deprem felaketi ile beraber hem kamuoyunda tartışılmış hem de afet anlarında önemi bir kez daha ortaya çıkmıştı. Afet anlarında önemli bir rolü bulunan gazetecilerin, afet öncesi, afet sırasında ve sonrasında afet haberciliği nasıl yapılır? Bir afet durumunda kamuoyunu bilgilendirme gibi önemli bir görevi olan gazeteci neler yapmalı? Afet haberciliği nasıl ele alınmalıdır?
Afet haberciliği sadece afet sırasında olmaz!
Afet haberciliği yalnızca afet sırasındaki olayları değil afetin öncesini ve sonrasını da kapsayan bir pratik olarak kavranmalıdır. Bu pratik afet bölgesinden aktarılan sıcak haberler kadar afetin nedenlerini, sorumlularını araştırarak ortaya koyan ve toplumsal felaketlerin tekrarlanmaması ya da en az zararla altından kalkılabilmesi için çözüm önerilerini de içeren bir habercilik olmalıdır. Dolayısıyla afet haberciliği, habercilerin gerçekleri saklamak, çarpıtmak, yapılması gereken haberlerden kaçınmak ya da olup bitenleri yüzeysel biçimde sunmak gibi eğilimlerine karşı uyarıcı; gazeteciliğin gereğini yerine getirmeleri konusunda da cesaretlendirici olmalıdır
AFET ÖNCESİNDE GAZETECİ...
Afet bölgesi gazetecilik için zor, tehlikeli ve olağanüstü bir saha olduğu için burada deneyimli gazetecilerin görev alması sağlanmalıdır. Genç gazeteciler de sahada yalnız değil afet haberciliğinde deneyimli gazetecilerle birlikte görev almalıdır. Gazeteci açısından afet bölgesinin coğrafi, yönetimsel, kurumsal ve toplumsal yapısıyla ilgili hızlı bir bilgilenme ve hazırlık süreci ihtiyacı olacaktır. Gazetecinin hava şartlarından haber kaynaklarına kadar uzanan bir bilgi envanteri oluşturması gerekir. Bu noktada sahaya giden basın çalışanlarıyla afet bölgesi dışındaki haber merkezlerinin koordinasyonu ve yönlendirmesi, haber merkezilerinde çalışan gazetecilerin koordinasyonu önemlidir.
Fiziksel ve psikolojik hazırlık
Gazeteciler afet koşullarına fiziksel, düşünsel ve psikolojik olarak hazırlıklı olmalıdır. Fiziksel hazırlık, afet haberciliği için temel düzeyde ilk yardım ve arama-kurtarma eğitimi olarak düşünülebilir. Düşünsel hazırlık mesleki eğitim ve değerler bütününün oluşmuş olmasıdır. Psikolojik hazırlık da afetin zor koşullarına karşı acıya ve fiziksel ortama tanıklık etme konusunda bilgili ve dirençli olmaktır. Gazetecinin fiziksel, düşünsel ve psikolojik dayanıklılığını artıracak bu ön hazırlıklar, gazetecilerin afet alanında yaşayabilecekleri ikincil travmaları da kontrol altına almak açısından kritik önemdedir.
“Gazetecinin afet çantası”
Gazetecinin afetzede haline gelmemesi ve haber üretim-aktarım pratiğini sürdürebilmesi için gerekli donanımın önceden hazırlanmış olması önemlidir. Afetin türü, boyutu ve yaygınlığı göz önünde bulundurularak uydu, internet bağlantısı, telefonlar, yedek şarj üniteleri, pil, yakıt, su, dayanıklı yiyecek, hava şartlarına uygun giyecek, uyku tulumu, yağmurluk, portatif tuvalet, hijyen malzemeleri, tıbbi maske gibi malzemeler afet bölgesine giderken sağlanması gereken ihtiyaçlardır. “Gazetecinin afet çantası” olarak düşünülebilecek bu unsurlar kurumda önceden hazır bulundurulmalıdır. Afet ortamına gidecek gazetecilerin ne kadar süreyle orada çalışacaklarına göre bir planlama yapılmalı ve malzemeler buna göre hazırlanmalıdır. Gazetecilerin afet bölgesinde ve koşullarında çok uzun süreler çalışması onların fiziksel, psikolojik ve düşünsel olarak yıpranmalarına yol açacaktır. Bu durum, haberlerin gazetecilik değerlerine ve ilkelerine göre yapılmasını önleyebilir. Bu nedenle dönüşümlü çalışma olanakları sağlanmalıdır.
AFET SIRASINDA HABERCİLİK
Afet haberciliğinde insan onurunu gözetmek esas olmalı, insana ve acısına saygı duyulmalıdır. Afeti yaşayanların mahremiyetine ve kişisel haklarını ihlal etmemeye özen gösterilmelidir. Reyting ya da tık avcılığı uğruna insani duygu ve değerleri çiğneyen, can kayıplarını salt sayılara indirgeyen, insanı nesneleştiren habercilik pratiklerinden ve anlayışından kaçınılmalıdır. Afet bölgesinde her yer ve her şey potansiyel olarak haber değerine sahiptir ve haberleştirilebilir ancak haber yapılırken kurumsal ve kişisel çıkarlar yerine kamu yararı ve insan sağlığı öncelikli olmalı; afetzedelerin yaşadığı travmayı artıracak haber ve yorumlardan kaçınılmalıdır.
İnsani tutum ve mesleki görevler
Afet haberciliğinde bölgede sürdürülen arama kurtarma çalışmalarını aksatmamaya özen gösterilmelidir. Haber üretimi sırasında kullanılan ses, ışık gibi öğelerin de öncelikli çalışma olan arama-kurtarma faaliyetlerini engellememesine dikkat edilmelidir. Afet bölgesinde insani tutum ve mesleki görevler arasında çelişkiler bulunabilir. Önceliğin haber mi insan hayatı mı olduğu ikilemiyle somut olarak karşılaşılan durumlar ortaya çıkabilir. Gazeteci habercilik ve insan yaşamı ikilemi karşısında kaldığında eğer müdahale edecek görevli yoksa insan yaşamına öncelik vermelidir.
Afet haberciliği yalnızca afet bölgesindeki pratiklerle sınırlı değildir. Sahadan haber merkezine gönderilen haberlerin güçlü bir editöryal süreçten geçmesi sağlanmalıdır. Afet bölgesinden bilgi aktarımı, haber üretim sürecinin ve editöryal zincirin kolektif yapısıyla birlikte düşünülmelidir. Bu bakımdan afet bölgesinden üretilecek haberlerde sadece sahadaki değil haber merkezindeki çalışmalar da önemlidir.
Fotoğraf: AP
AFET SONRASI
Fikri takip...
Afet haberciliğinde fikri takibe çok ihtiyaç duyulmaktadır. Afet bölgesinde yapılan haberlerin fikri takibi asla bırakılmamalıdır. Bölgedeki olgular, süreçler ve aktörlerle ilgili gelişmeler izlenmeye ve haberleştirilmeye devam edilmelidir. Afet haberciliğinde bölgenin durumunun ve yaşanan sorunların gündemden düşmesine izin verilmemelidir. Afet haberciliğinin uzun soluklu olması gerektiği bilinerek bölgedeki gelişmeler, insanlar ve koşullar hakkında topluma bilgi akışı süreklileştirilmelidir. Afet haberciliği afetin nedenleri, meydana gelen yıkımın sorumluları ve afetin yönetimi gibi konularda toplumsal belleği güçlü tutarak sorumluları takip etmeyi de içerir. Gizlenenleri açığa çıkarmak ve tekrar yaşanmaması için neler yapılması gerektiğini vurgulamak esastır.
İyileşme süreci
Afet bölgesindeki gazetecinin çalışması sonrasında oluşabilecek fiziksel ve psikolojik sorunlara karşı tedavi ve iyileşme ihtiyaçları ihmal edilmemelidir.
Kısaca afet gazeteciliği , afet anlarında büyük bir sorumluluğu taşımak diyebiliriz. Ankara Üniversitesi İLEF Afet Haberciliği Kılavuzu yayınlayarak medya sektörüne önemli bir katkı da bulundu...