ÖZEL HABER: GÜNSU ÖZMEN
Diyarbakır'ın Merkez Bağlar ilçesi Tavşantepe Mahallesi'nde 21 Ağustos'ta kaybolan 8 yaşındaki Narin Güran'ın günler sonra Eğertutmaz Deresi'nde cansız bedeni bulundu. Olay, toplumda infiale yol açarken, çocuk istismarına karşı alınacak önlemler ve farkındalık konuları yeniden gündeme geldi. Psikolojik Danışman Zehra Rusum, olayın ardından çocuk istismarının belirtileri ve korunma yolları hakkında önemli uyarılarda bulundu.
İSTİSMAR TÜRLERİ
Çocuk istismarı nedir ve hangi şekillerde ortaya çıkar?
18 yaşına kadar her bireyin çocuk olduğunun bilgisinden yola çıkarak 0-18 yaş aralığındaki bireylere aile yakınları, bakım vereni veya bir yabancı tarafından çocuğa ruhen veya bedenen zarar verici herhangi bir davranışa istismar diyebiliriz. İstismar dört şekilde karşımıza çıkar: Duygusal İstismar, Fiziksel İstismar, Cinsel İstismar ve İhmal.
Fiziksel, cinsel, duygusal istismar ve ihmal gibi farklı türlerini açıklayabilir misiniz?
İstismar ve ihmalin farkını belirtelim öncelikle. İstismar dediğimizde, bir eylem söz konusudur ama ihmal de eylemsizlik vardır. Fiziksel istismar, çocuğun bedenine yönelik zarar verici davranış, cinsel istismar çocuğa cinsel açıdan zarar verici davranış, duygusal istismar ise çocuğa psikolojik olarak zarar verilmesidir. İhmal ise çocuğun herhangi bir ihtiyacının görmezden gelinmesidir, eylemsizlik vardır.
İSTİSMAR BELİRTİLERİ
Çocuk istismarına maruz kalan bir çocuğun psikolojik gelişimi nasıl etkilenir? Bu etkilerin kısa ve uzun vadede ne tür sonuçları olabilir?
İstismar veya ihmale maruz kalan çocuk psikolojik olarak olumsuz sonuçlar doğurur. Bu sonuçlar çocuktan çocuğa farklı belirtilerle ortaya çıkar. Genel olarak bakacak olursak; uyku sorunları, sosyal ilişkilerde zayıflık, okul başarısında düşüş, kendine zarar verme davranışları görülebilir. Bunların dışında kişilik bozuklukları da görülebilir.
Çocuk istismarını erken fark etmek için ebeveynler ve öğretmenler nelere dikkat etmeli? Çocuklardaki davranış değişiklikleri nasıl yorumlanmalı?
Çocukta az önce bahsettiğim türde değişiklikler varsa; uyku problemleri, sosyal davranış problemleri, akademik başarıda değişiklik gibi bir sorunun varlığından şüpheleniriz. Tabii ki bu belirtilerin olması her zaman istismar demek değildir ama çocuğu huzursuz eden bir durum söz konusudur. Burada önemli olan çocukla olan iletişimimizin ve bağımızın güçlü olmasıdır. Aramızdaki bağ ne kadar kuvvetliyse çocuk o kadar güven duyar ve problemini rahatlıkla anlatır.
Çocuklar, istismara karşı nasıl bilinçlendirilmeli ve korunmalı?
İstismarla mücadele bebeklikten itibaren başlar aslında. Bu biraz değişik gelebilir ama çocuğun bedenine doğduğu andan itibaren saygı duymak gerekir. Burada aklıma hep çocuğun bezini değiştirmek geliyor. Anneler veya bakım verenler uluorta çocuğunu bezini açtıklarında aslında çocuğa ‘senin bedenin benim kontrolümde’ mesajı veriyoruz. Bunun önüne geçmek için anne veya bakım veren kişi çocukla tek olacakları bir alana gidip çocuğa altını temizleneceği sesli bir şekilde ifade edildikten sonra çocuğun altı temizlenmeli. Ya da bazı ebeveynler çocukların kıyafetlerini herkese açık alanda değiştirebiliyor. Maalesef bu da çok doğru değil! Çocuğa her zaman ‘bedeninin ona ait olduğunu ve o istemediği sürece kimsenin ona dokunamayacağı’ mesajı verilmeli.
Tabii bunlardan önce duygu farkındalığı da verilmeli çocuğa. Her duygunun içimizde olduğunu, bunları her zaman yaşayabileceğimizi anlatmalıyız. Karşımızdaki kişinin bize söylediği bir sözün veya bir dokunuşun bizde hangi duyguyu uyandırdığının önemini belirtmeliyiz.
Bunların dışında hoşlarına gitmeyecek onları huzursuz eden bir durumla karşılaştıklarında güvendikleri kişilere mutlaka durumu anlatmaları mesajı da önemli.
Ailelere, çocuk istismarı konusunda farkındalık kazanmaları için ne gibi tavsiyelerde bulunursunuz?
Öncelikle çocuklarıyla güvenli bağlar inşa etsinler. Çocuk ne kadar güvenirse kendini güvende hisseder, başına bir şey geldiğinde rahatlıkla anlatır. Bunların dışında az önce de söylediğim gibi bedeninin ona ait olduğunu ve o istemediği sürece kimsenin ona dokunamayacağını belirtebilirler.
İSTİSMARDAN KORUNMA YÖNTEMLERİ
Aileler, çocuklarını istismardan korumak için ne tür önlemler almalıdır?
Çocuğa bedeninin ona ait olduğunu, istemediği bir davranışla karşılaştığında "Hayır!" diyebilmeyi, iyi veya kötü herhangi bir şekilde sır tutmak zorunda olmadığı, hoşuna gitmeyen bir durumla karşılaştığında bunu güvendiği bir yetişkine anlatması gerektiği öğretilmelidir. Bunlar çocuğa öğretildiğinde farkındalık kazanacaklardır.
Aile içi iletişim ve güven ilişkisi, çocuk istismarını önlemede ne kadar önemlidir?
Çocukla ebeveyn arasında çocuk-güven ilişkisi olduğu zaman çocuk; yaşadığı iyi veya kötü olayları, bu olayların ona hissettirdiği duyguyu rahatlıkla anlatabiliyor. O yüzden çocuğumuza her koşulda yanında olduğumuzu, duygularımız ve davranışlarımızla belli etmemiz oldukça önemli.
Çocuğun ailesine her konuda güvenle başvurabilmesi için nasıl bir ortam sağlanmalı?
Ailenin her koşulda çocuğun yanında olduğunu, sevdiğini belli etmesi, ihmal etmemesi, görmezden gelmemesi onu önemsediğini sözel ve duygusal olarak belli etmesi; kısacası çocuğa ‘burada güvendesin’ mesajı vermesi gerekiyor.
Ailelerin bu konuda nasıl bir rol üstlenmesi gerektiğini anlatabilir misiniz?
Bu konuda ilk görevli kişiler aileler oluyor çünkü eğitim evde başlıyor. Çocuğa bu dönemde hakları ve sınırları öğretildiği zaman çocuk sosyal çevrede daha az zorlanıyor. Zorlansa bile her zorluk yaşadığında bunu paylaşabileceği bir ailesinin olması çocuğa güç veriyor. O yüzden aileler çocuğa güven vermeli, sevgisini her koşulda hissettirmeli.
Aileler, çocuklarında bir istismar belirtisi fark ettiğinde nasıl bir yol izlemeli?
Öncelikle bunu fark ettiklerinde çocuğu tedirgin etmemeleri oldukça önemli. Çocuğa olayın nasıl olduğunu defalarca anlattırmamaları, soru yağmuruna tutmamaları önemli. Ona inandıklarını, onu önemsedikleri ve korumak istedikleri için bunu polise- jandarmaya anlatmaları gerektiğini tüm bunların onu korumak için olacağını anlatmalıyız. Daha sonra polise gidilmeli.
Okul, öğretmenler ve sosyal çevre ile ilişkilerde nelere dikkat edilmelidir?
Çocuğun sosyal etkileşime girdiği her yerde çocuğu bir birey olarak kabul edip haklarına, sınırlarına saygı duymak ve bunları çocuğa anlatmak oldukça önemli. Herkesin tüm çocuklar için gereken özeni ve saygıyı göstermesi gerekiyor.
Çocuklara bedenleri ve sınırları hakkında nasıl eğitim verilmelidir?
Olabildiğince erken dönemde başlanmalı. Öncelikle çocuğa duygu farkındalığı öğretilmeli. Herhangi bir davranışın çocukta hangi duyguyu uyandırdığı ve bu duyguyu nasıl ifade ettiğinin önemli olduğu anlatılmalı. Sonra istemediği bir durumla karşılaştığında hayır diyebilmeyi öğretmeliyiz. İyi dokunuş ve kötü dokunuştan bahsedebiliriz, örnekler verebiliriz. Bir dokunuş veya bir söz onu huzursuz ve mutsuz hissettirdiğinde güvendiği bir yetişkine anlatması gerektiğini vurgulamalıyız.
"ÇOCUKLARI KORUMAK BİZ YETİŞKİNLERİN GÖREVİ"
Toplumsal olarak bu konuda daha sağlam bir duruş sergilemek için neler yapılmalı?
Maalesef toplumsal olarak bu konuda zayıf olduğumuzu düşünüyorum. Hemen unutuyoruz. Unutmasaydık belki bu olaylar tekrarlanmazdı. Çocukları korumak biz yetişkinlerin görevi. En ufak bir şüphe duyduğumuzda bunu gerekli yerlere bildirmekten çekinmemeliyiz. Sosyal medya hesaplarımızda acıklı şarkılar eşliğinde çocuğun fotoğrafını paylaşmak yerine herkes ben bu konuda ne yapabilirim ki bir daha böyle bir şey olmasın diye düşünmeli. Başka çocuklar da zarar görmesin diye ben ne yapabilirim diye düşünmeli.
Medyanın çocuk istismarı olaylarını ele alış biçimini nasıl değerlendiriyorsunuz? Medyada bu tür olaylar ele alınırken nelere dikkat edilmeli?
Medyada bu tür olaylar ele alınırken çocuğun unutulma hakkının olduğunu göz önünde bulundurmaları gerektiğini düşünüyorum. Yarın çocuk büyüdüğünde etiketlenmemesi ve olumsuz etkilenmemesi açısından konu hassasiyetle ele alınmalı.