Prof. Dr. Hacer Huseynova'nın yazısı:
Ümummilli Lider Haydar Aliyev'in tek millet iki devlet olarak tanımladığı ilişkiler, her iki ülkenin liderliğinin modern dönemde uyguladığı maksatlı ve doğru siyasetin mantıksal bir sonucu olarak giderek gelişmektedir.
Bu gelişme sadece iki devletin değil, bölge devletlerinin yanı sıra Türk devletlerinin de refahına yöneliktir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev: "Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ilişkiler aynı zamanda tüm Türk dünyası için önemli rol oynuyor. Türk dünyasının birleşmesi ve Türkçe konuşan ülkeler arasındaki ilişkilerin gelişmesi için ortak çaba sarf ediyoruz"- sözlerinin mantıklı sonucu budur.
Azerbaycan ile Türkiye arasındaki ilişkilerin sonuçları sadece Türk devletleri ve bölge devletlerinin değil, Avrupa devletlerinin de çıkarlarına hizmet etmektedir. Avrupa Birliği Bakü-Tiflis-Ceyhan, Bakü-Tiflis-Erzurum, TANAP ve Nabucco enerji projelerine büyük umutlarla bakımıştır.
Azerbaycan ile Türkiye arasındaki ilişkiler tarihi dostluğa, karşılıklı güvene dayalıdır ve sürekli gelişmektedir. Azerbaycan ile Türkiye Cumhuriyeti arasındaki dostluk ve kardeşliğin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Dedelerimiz zor zamanlarda hep birbirlerinin elinden tutmuş, destek olmuşlardır. Bu bakımdan 20. yüzyılın başında yaşananları hatırlamamak mümkün değil. O kadar uzun zaman da geçmemiş. Tarihsel gerçekler hala hafızalarda, tarihi kaynaklarda korunmaktadır.
Araştırmacı Hüseyin Adıgüzel'in dediği gibi: "Tarihi kaynaklar Nerimanov'un Azerbaycan Devleti'nin başında bulunduğu iki yıl boyunca Moskova'ya bağlı olmasına rağmen, bağımsız bir devlet başkanı gibi hareket ettiğini ve Türkiye ile ilişkileri ilerlettiğini teyit ediyor. Devleti daha büyük boyutlara ve ölçeklere taşımış ve en önemlisi Anadolu'da çok zor durumda olan kardeşlerine ellerinden geldiğince, kimseden çekinmeden yardım etmek için devletinin bütün imkanlarını seferber etmiştir. Bütün bunlar belgelere ve kaynaklara yansıdığı halde, hakiki tarihi değerini alamamıştır” (5).
İki devletin kardeşliğini Azerbaycan'ın istiklal şairi Bakhtiyar Vahabzade en içten ve güzel haliyle, şiirsel bir dille seslendirmiştir:
Aynı millet iki devlet,
Aynı arzu, aynı niyet.
Her ikisi cumhuriyet
Azerbaycan-Türkiye.
Dostlukla, kardeşlikle, aynı dili konuşmakla, aynı inançla, aynı kökle, aynı tarihle, aynı kültürle, aynı edebiyatla... dünyayı heyecanlandıran, hatta bazen korkutan iki devlet. Ulu Önder Haydar Aliyev'in dediği gibi “tek millet, iki devlet: Azerbaycan ve Türkiye”. Ben buna dostluk, arkadaşlık demezdim, gerçekten bu asıl kardeşliktir. Kendi çıkarları peşinde koşmadan son kuruşunu akrabalarla paylaşmaktır.
Türkiye ile Azerbaycan arasında güçlü bir birlik olduğu sürece bu iki demir yumruğun birliğini ve gücünü kimse yenemez.
Ancak dünyanın her yerinde Türklere yönelik baskılara, ambargolara, yasaklara ve haksızlıklara rağmen Türk milleti vardır, yaşamaktadır ve yaşayacaktır. Türk'ün yeryüzünde bulunması Allah'ın takdiridir. Türkolog Mahmud Kaşgarlı, dünyevi eseri "Divani-lığat it Türk"ün önsözünde Türklerin kadim tarihi hakkında bazı hadisler vermiştir:
"Ben bir ordu yarattım ve adını Türk koydum"; "Kendi derdinizi anlatmak ve Türklerin derdini anlamak için Türkçe öğrenin. Türklerin uzun sürecek bir saltanatları olacak' vb.
3 Mayıs 1920'de Mustafa Kemal Paşa, Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir Paşa'ya bir mektup yazdı: "Devlette para kalmadı. Ülke içinde para sağlayabileceğimiz bir kaynak yok. Başka kaynaklardan para bulana kadar, Azerbaycan Hükümeti'nden borç para almanızı istiyorum".
Kazım Karabakır Paşa, Atatürk'ün bu isteğini Azerbaycan hükümetine bildirir. Bu, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Ankara hükümeti arasındaki ilk resmi temastı. Azerbaycan'dan Türkiye'ye kardeşlik yardımı 1921'de Nerimanov aracılığıyla hayata geçirildi.
Azerbaycan Dışişleri Bakanı Mirza Davud Huseynov, savaşta elde edilen başarılar münasebetiyle gönderdiği telgrafta, "... Türk milletini Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adına büyük zaferlerden dolayı kutluyoruz"- demiş ve bu büyük zaferin şerefine 30 tanker petrol, 2 tanker benzin, 8 tanker akaryakıt gönderildiği bildirdi. Aynı yılın Mayıs ayında Azerbaycan Türkiye'ye 62 tanker petrol gönderdi ve bundan sonra savaşın sonuna kadar aynı miktarda petrol ve üç vagon akaryakıt göndermeyi taahhüt etti. 1921'de Mustafa Kemal Paşa, Nerimanov'a bir mektup yazarak ondan borç istedi. Bu mektup 17 Mart 1921'de elçi aracılığıyla Nerimanov'a iletildi ve O da hemen 500 kilo altın gönderdi. Bunun 200 kg'ı devlet bütçesine ayrılmış, kalanı ise silah ve mühimmat için kullanılmıştır (Teymur Akhmadov. Respublika.- 2019.- 31.Temmuz.-s.3).
Bunun üzerine N. Nerimanov, Türkiye'ye göndermek üzere Rusya'dan on milyon altın satın aldı ve Türkiye'ye teslim etti. Türkiye'deki durum ancak Azerbaycan'dan gelen bu yardımlardan sonra düzeldi.
Ayrıca 1922'de Batum üzerinden Azerbaycan'dan dokuz bin tondan fazla gazyağı ve 350 ton benzin getirildi. N. Nerimanov, Mustafa Kemal Atatürk'ün "Borcumuzu en kısa zamanda ödemeye çalışacağız"-sözlerine yanıt olarak yazdığı cevap mektubunda, elde edilen başarılarla Türk milletinin emperyalizmden kurtuluş günlerinin yaklaştığını belirterek, bu nedenle Türkiye'yi tebrik etti ve Atatürke cevap olarak şunları yazdı: "Paşam, kardeş kardeşe borç vermez. Bir kardeş her zaman kardeşinin elini tutar. Biz kardeşiz, her zaman elinizi tutacağız ve tutmaya devam edeceğiz" (Doğan Avcıoğlu. "Ulusal Kurtuluş Tarihi". Cilt III, s. 438).
Türkiye, dünyadaki Türk devletleri arasında güçlü bir devlettir. Avrupa'yı ve diğer devletleri korkutan, Türk devletlerinin birliğinin oluşması, güçlerin birleşmesidir. Şu anda dünya haritasında yedi bağımsız devlet görüyoruz: Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, KKTC.
Olumlu konulardan biri, yakın zamanda Macaristan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı'nın resmi olarak tarihsel isimlerini - "Türk (Kıpçak Türkleri)" ilan etmesidir (4).
Turkustan.info, Macaristan Cumhurbaşkanı'nın (Kırgızistan'da Türk devlet başkanları Zirve toplantısında) "Biz Kıpçak Türkleri ve Attila'nın torunlarıyız"- diyerek birlik çağrısı yaptığını bildirmiştir.
Macaristan isminin İngilizce'de "Hunlara ait topraklar" anlamına gelen Hungari olarak geçtiği bilinmektedir.
Lakin henüz bağımsızlığını kazanmamış Türk halklarının olduğu da bilinmektedir. Rusya'da Tataristan, Başkurdistan, Moldova'da Gagavuzya, Çin'de Uygurlar, Irak'ta Türkmenler gibi özerk Türk cumhuriyetleri ve hakları ayaklar altına alınan diğer türkler de bu listeye dahil edilebilir. Umuyoruz ki tüm bu Türk halkları hürriyetlerine kavuşacak, demir birlik oluşturacak ve Yüce Allah'ın takdiriyle emperyalist güçlere karşı duracaktır. Güç birliktedir. Güç Turan'dadır.
Dinimiz bir, dilimiz bir,
Ayımız bir, ilimiz bir,
Aşkımız bir, yolumuz bir
Azerbaycan - Türkiyə .
Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, KKTC.
Recep Tayyip Erdoğan'ın dediği gibi: "Siyasi, askeri, ekonomik, kültürel, ticari alanlarda Azerbaycan-Türkiye ilişkileri her geçen gün büyüyerek devam ediyor. Ondan sonra güçlenen Azerbaycan ve güçlenen Türkiye var. Hiç şüphesiz bu ülkelerin dünyadaki yeri toplum çok önemlidir ve olacaktır" (3).
Türkiye'deki son seçimler büyük bir tarihi yankı yarattı. Türkiye'de cumhurbaşkanlığı seçiminden duyduğum büyük sevinci tüm demokrat Türklere iletmek istiyorum, bunu kendi görevim olarak görüyorum. Avrupa ülkeleri ve ABD'nin baskılarına rağmen Türkiye gerçek bir demokratik seçimin nasıl yapıldığını tüm dünyaya kanıtladı!?
Kardeş ülke, halkın seçim kültürünün örneğini tüm dünyaya gösterdi. Laik bir ders öğrenildi. Recep Tayyip Erdoğan'ı seçimdeki zaferinden dolayı yürekten kutluyor, kendisine siyasi hayatında sağlık ve başarılar diliyoruz. Azerbaycan halkı olarak Türkiyenin tüm demokratikvatandaşlarını kutluyoruz. Bundan sonra Türkiye'nin güçlenmesini, ülkeye uzanan kara ellerin kesilmesini, iç ve dış düşmanlara karşı mücadelesini güçlendirmesini diliyoruz. Sayın Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, iki kardeş ülkenin sarsılmaz birliğinin Türk dünyasının dayanışmasına olumlu etkisini büyük takdirle karşıladığını belirterek, "Bugün Türkiye-Azerbaycan ilişkileri, ortaya koyduğumuz birliktelik, sadece bizim için önemli değil, halklarımız ve ülkelerimiz için değil, aynı zamanda bölge ve dünya içindir" (1).
KAYNAKLAR
Ə. Bədəlov. Xalq qəzeti.- 2010.- 20 may.- S. 1.
2) https://www.yeniazerbaycan.com/xeberlenti_e78160_az.html
3)http://etmtv.news/az%C9%99rbaycan-turkiy%C9%99-tarix%C9%99-dusmus-qardasliq-numun%C9%99si/
4) https://oxu.az/politics/653854
5) http://www.anl.az/down/meqale/respublika/2019/iyul/666974.htm