Dört bölümden ibaret olan, ilk üç bölümü son üç makalemde paylaşılan, dördüncü ve son ve bölümü bu yazımın konusu olan makale 14-16 Temmuz 1959 tarihinde Kerkük’te yapılan Türk katliamına ilişkin olacak. Daha önceki üç makalede I. Dünya Savaşı sonrasında İngiltere tarafından Irak’ta kurulan manda idaresi, Irak idaresi döneminde bu ülkede yaşayan Türkmenlerin (Türklerin) 1924, 1939, 1946, 1954, 1959, 1970, 1980, 1991, 2003, 2004, 2005 ve 2006 yıllarında büyük baskı, tehdit, hapis, sürgün, katil, ölüm, idam ve teröre mâruz kaldıkları, Irak’taki siyasî yapının ülkedeki monarşinin 1958 yılında kanlı bir darbe sonucu yıkılması ve cumhuriyetin ilan edilmesi ve 14-16 Temmuz 1959 tarihinde gerçekleşen Türkmen Katliamına uzanan süreçten ve bahse konu katliamdan bahsedilmişti. Bugünkü makalemde de bu katliamın dünya basınına yansıması ve katliamın amacından bahsedilecek, ardından da konuya ilişkin sonuç mahiyetindeki genel bir değerlendirme yapılacaktır.
DÜNYA BASININDA KERKÜK KATLİAMI…
Bu kanlı olayların duyulması, bütün Irak’ta büyük yankı uyandırmış ve şok etkisi yaratmıştır. Irak’ın dışında da duyulan bu soykırım haberi, dış basında ve radyolarda geniş biçimde yer almıştır. Şam, Kahire, Beyrut ve Londra’da da duyulan Kerkük Katliamı’nın haberlerine Türk basını da geniş yer vermiştir. Kerkük Katliamının iç ve dış kamuoyunda tepki ve nefret uyandırması üzerine, General Abdülkerim Kâsım 20 Temmuz’da Bağdat’taki Mar Yusuf Kilisesi’nde yaptığı konuşmada, soykırım hareketini lanetlemek ve sorumluları kınayarak, suçluların ağır biçimde cezalandırılacaklarını açıklamak zorunda kalmış, bu katliamın maksatlı olarak tasarlanmış olduğunu ve sorumluların da mahkemeye verileceğini ilan etmiştir.
KATLİAMIN AMACI NEYDİ?
Bir tarafta IKP mensuplarını diğer tarafta da Kürdistan Demokrasi Partisi (KDP) Lideri Molla Mustafa Barzanî etrafında birleşmiş Kürt milisleri bir araya getiren ortak amaç, önemli tartışma konusu olmuştur. Yaşanan olaylara Irak Komünist Partisi (IKP) açısından bakılacak olunursa eğer; o dönemde iki kutuplu dünyanın getirmiş olduğu anti-komünist ve anti-emperyalist tutum bunda en etkili sebeplerden birisidir. Türkiye’nin SSCB karşısında ABD ile birlikte hareket etmesi ve bölgedeki Türkmenlerin Türkiye’ye karşı olumlu yaklaşımı IKP mensuplarının gözünde Türkmenleri “casus” konumuna getirmiştir. Türkiye’de Demokrat Parti’nin iktidarının ABD ile yakın ilişkileri şüphesiz IKP mensuplarını en çok rahatsız eden durumlardan biriydi. Aynı rahatsızlık Irak’ta da vardı. Çünkü Türkmenler için komünizm hiçbir zaman kabul edilecek bir ideoloji değildi.
KDP ise; lideri Molla Mustafa Barzani ile Kürdistan hayali doğrultusunda politikalar izlemiştir. Bu bağlamda Kerkük, kurulması planlanan Kürdistan’ın kalbi olarak nitelendirilmiş ve oldukça önemli bir konuma yerleştirilmiştir. Bunun yapılmasında engel ise kuşkusuz Türkmenler olup bu kesim de mesnetsiz bir şekilde “Turancılık” ve “Türkiyecilik” ithamları ile sindirilmek isteniyordu. Bölgenin jeopolitik konumunu artıran petrol yatakları gelecekte kurulması hayal edilen Kürdistan’ın için önemli ekonomik gelir kaynağı ve kozu olması öngörülüyordu.
SONUÇ…
Irak Türkmenleri, yaşanan bu katliam kapsamında bir yandan “Turancılık” ve “Türkiye’ye casusluk” gibi sözde suçlamalarla muhatap olurken diğer yandan Türkiye’den destek görememek de kendileri nezdinde ayrı bir acı olmuştur. Kerkük Katliamı’nda büyük acılar yaşamış olan Irak Türkmenlerin kalbi kırılmış, gururu incinmiş, yalnız ve kimsesiz bir millet olduklarını öğrenmiş; Türkiye’ye kırılmış ama Türklüğe iman ve inancı ise bir kat daha artmış ve her şeyi kendisinin yapmak zorunda olduğunu anlamıştı. Kerkük Katliamı bu acı gerçeği de ortaya çıkarmıştır.
Bu olaylar neticesinde Türkmenlerde bir “seçilmiş travma” oluşmuştur. Bir olayın seçilmiş travma özeliğini kazanabilmesi için bu olayı yaşayan grubun ya da ulusun, bu olayı oluşturan bireylerin, olayla ilgili kayıp duygularını ve bununla bağlantılı olarak ortaya çıkması gereken yas duygularını yaşayamaması gerekmektedir. Bu seçilmiş travmalar yaşantısı psikolojik bir birikim göstererek nesilden nesile aktarılarak bugünlere dek taşınmıştır. Bugün Kerkük Katliamı, Irak Türkmenleri tarafından her yıl anılmaktadır. Kısacası 14 Temmuz 1959 yılında yaşanan katliam bir travmaya dönüşerek Türkmen kimliğinin bir parçası hâline gelmiştir.
Katliam, Türkmenlerde nesiller boyu hâfızalardan silinmeyecek nesilden bir etki de bırakmıştır. Bu katliam yapılırken Irak devleti yurttaşı olan Türkmenleri yalnız bırakmıştır. Bu nedenle Türkmenlerin, Irak’a aidiyet duygusu zayıflamış ve bir güven problemi meydana gelmiştir. Aynı güvensizlik bölgedeki Kürtlere karşı da oluşmuştur. Türkmenler bu acı olay sonrasında kendi savunma mekanizmalarını geliştirmek için meşrû zeminlerde girişimlerde bulunmuşlar, bu çerçevede dır1988 yılında Irak Türkmenlerin ilk siyasî organizasyonu unvanını taşıyan Irak Millî Türkmen Partisi kurulmuş; Irak Türkmenlerini, kurulan parti ve kuruluşları tek bir çatı altında toplamak üzere 1994 yılının Ekim ayında da Irak Türkmen Cephesi’nin kuruluş çalışmaları başlatılmış ve 24 Nisan 1995 tarihinde de resmî olarak kurulduğu açıklanmıştır.
75 yıldönümünde bu katliamın maktûlü ve mazlumu olan soydaşlarımızı rahmetle yâd ediyorum.
© 2024. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.
KAYNAKLAR
---; “Irak Komünist Partisi”, https://tr.wikipedia.org/wiki/Irak_Komünistnist_Partisi, Erişim Tarihi: 26. 06.2024.
---; “Mesud Barzani”, https://tr.wikipedia.org/wiki/Mesud_Barzani, Erişim Tarihi: 28.06.2024.
---; “Nuri Said Paşa”, https://tr.wikipedia.org/wiki/Nuri_Said_Paşa, Erişim Tarihi: 28.06.2024.
---; “Yarım asırdır dinmeyen acı: 14 Temmuz Türkmen Katliamı”, 13.07.2011, https://www.aa. com.tr/ tr/ dunya/yarim-asirdir-dinmeyen-aci-14-temmuz-turkmen-katliami/1202894, Erişim Tarihi: 26.06.2023.
Arslan, Gürbüz; “Nuri Sait Paşa’nın Türkiye Ziyareti ve 1946 Türkiye-Irak Dostluk ve İyi Komşuluk Antlaşması”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Yıl: 2018/2, Cilt: 17, Sayı: 34, https://cdn. istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=yadta-c.17-s.34-2018-2_gurbuz_arslan.pdf, Erişim Tarihi: 28. 06.2024.
Duman, Bilgay; “14 Temmuz 1959 Kerkük Katliamı ve Türkmenlerin Bugünü”, 18.07. 2020, https://www. orsam.org.tr/tr/14-temmuz-1959-kerkuk-katliami-ve-turkmenlerin-bugunu/, https://cdn.istanbul.edu. tr/ FileHandler2.ashx?f=yadta-c.17-s.34-2018-2_gurbuz_arslan.pdf, Erişim Tarihi: 26.06.2023.
Küzeci, Şemsettin; “57. Yılında Kerkük Katliamı – 141-17 Temmuz 1959”, https://kerkukgazetesi.com/ 58-yildonumunde-kerkuk-katliami/, Erişim Tarihi: 12.07.2024.
Hazır, Tunahan; “14 Temmuz 1959 Kerkük Katliamı”, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/ 871335, Erişim Tarihi: 26.06.2024.
Paksoy, İrfan; “Kerkük Katliamı”, 14.07.2023, https://www.eura24.com/mobil/yazi/kerkuk-katliami-1431. html, Erişim Tarihi: 26.06.2024.
Saatçi, Suphi; “Kerkük Katliamı (14 Temmuz 1959)”, Türk Yurdu Dergisi, Ağustos 2006, Yıl 95, Sayı 228.
Terzibaşı, Ata; “Kerkük’te 14 Temmuz Katliamının Bilinmeyenleri”, http://www.kerkukgazetesi. com/ kerkukte-14-temmuz-1959-katliaminin-bilinmeyenleri/, Erişim Tarihi: 26.06.2023.
Yılmaz, Hikmethan; “Doğduğu Toprakların Yabancısı Bir Adam: Nuri Said”, https://www.gzt.com/ mecra/dogdugu-topraklarin-yabancisi-bir-adam-nuri-said-3662684, Erişim Tarihi: 26.06.2024.
Zade, İnci; “14 Temmuz Kerkük Katliamı”, 16.07.2020, https://akademikarastirma.org/14-temmuz-kerkuk-katliami/, Erişim Tarihi: 26.06.2023.