Giriş…
Kanlı Noel, Kıbrıs'taki Rum milisler / çeteler tarafından 20 - 21 Aralık 1963 tarihinde Kıbrıs Türklerine karşı başlatılan silahlı saldırılara verilen isim olup Kıbrıs’taki toplumlararası çatışmaların da başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Bu olaylarda toplam 364 Kıbrıs Türk’ü ile 174 Kıbrıs Rum’u hayatını kaybetmiştir.
BAĞIMSIZLIĞI ÖNCESİNDEKİ KIBRIS
Osmanlı Devleti’nin 1877-1878 Osmanlı – Rus Savaşı’ndan mağlubiyetle çıkması sonrasında imzalanan Ayastefanos Antlaşması (03.03.1878) maddelerini tekrar gözden geçirmek maksadıyla İngiltere’nin isteği ve zoruyla imzalanan Berlin Anlaşması (13.07.1878) sürecinde Osmanlı egemenliğindeki Kıbrıs adası Osmanlı Devleti ve İngiltere arasında imzalanan Kıbrıs Sözleşmesi (04.06.1878) ile 92.799 sterlin karşılığında İngiltere’ye kiralanmış ve adanın egemenliği Osmanlı Devleti’nde kalmakla birlikte yönetimi İngiltere’ye devredilmiştir. Bu antlaşmaya göre, Rusya, Osmanlı Devleti’nin Asya kıtasında kalan topraklarına saldırması hâlinde İngiltere silahlı olarak Osmanlı Devleti’ne yardımda bulunacak, ayrıca adayı Osmanlı Padişahı adına yönetecek, bununla birlikte Osmanlı İmparatorluğu ada üzerinde din, eğitim ve adalet kurumlarından sorumlu olmaya devam edecekti.
İngiltere bu anlaşma sonrasında Adayı “komiser" [1] diye tabir ettiği yüksek rütbeli yöneticilerle idare etmeye başladı. Osmanlı Devleti’nin 2 Ekim 1914 tarihinde Almanya cenahında I. Dünya Savaşı’na müdâhil olması üzerine İngiltere de 5 Kasım 1914 tarihinde Kıbrıs’ı ilhak edip adaya vali tayin etmiştir. 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Barış Antlaşması’nın 21. Maddesi gereğince de Kıbrıs’ın İngiltere’ye ilhakı tanınmış, 1925 yılında Kıbrıs, Kraliyet Kolonisi olarak ilan edilmiş, sonrasında da adaya ilk Türkiye Cumhuriyeti konsolosu atanmıştır.
Ekim 1931 ayından itibaren Rumlar, (Adanın Yunanistan’a ilhakı anlamına gelen) Enosis isteğiyle ayaklandı. Rumlar'ın İngiliz yönetimine karşı ayaklanması sonucu İngiltere’nin Ada’daki politikası da sertleşmiş, bu çerçevede okullarda Yunan ve Türk tarihinin okutması, iki ülkenin bayraklarının kullanılması ve Yunan ya da Türk ulusal kahramanlarının resimlerinin sergilenmesi yasaklanmıştır.
Ocak 1950 tarihinde Doğu Ortodoks Kilisesi, Kıbrıs Türk toplumunun boykot ettiği bir referandum düzenlemiş, referandumun sonucunda, katılan halkın % 90'ı Enosis lehinde oy vermiştir. 1955 yılında Kıbrıslı Rumların kurduğu (ve Enosis’i amaçlayan) örgütü İngiliz kuvvetlerini adadan çıkarmak için silahlı eylemlere başlamıştır. Bu gelişmelere paralel olarak Kıbrıs Türkleri de silahlanmaya başlamıştır. Yaşanan gelişmeler nedeniyle İngiltere, Adanın tüm bölümünü kontrolde tutmakta zorlanmaya başlamıştır. 1955 yılından itibaren (Kıbrıs'ın bölünerek kuzeyinin bir il olarak Türkiye’ye katılmasını hedefleyen düşünce olan) taksim isteğinde bulunan Türkler ile Enosis isteyen Rumlar birbirleri ile çatışmaya başlamıştır.
ZÜRİH VE LONDRA ANTLAŞMALARI…
Zürih Anlaşması (11.02.1959), İngiltere, Türkiye ve Yunanistan ile Kıbrıs’taki Rum ve Türk toplumları arasında imzalanan, bağımsız bir devlet olarak Kıbrıs halklarının durumunu belirleyen ve Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasını onaylayan antlaşmadır. Zürih görüşmelerinde Rum tarafını Başpiskopos Makarios, Türk tarafını ise Dr. Fazıl Küçük temsil etmiştir. Bu anlaşmayı takip eden Londra Antlaşması (19.02.1959) ile de Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsız bir devlet olarak 16 Ağustos 1960 tarihinde kurulması sağlanmıştır.
AKRİTAS PLANI…
Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı olarak seçilen Makarios, 1961 yılında mevcut anayasa ile Kıbrıs'ın yönetilemeyeceğini iddia etmeye başladı ve Kasım 1963 ayında anayasada on üç maddelik bir değişiklik yapılmasını önermiş, Kıbrıs Türk Toplumunun bu değişiklikleri kabul etmesi için Kıbrıslı fanatik Rumlar (1963 yılı başlarında Kıbrıs Cumhuriyeti hükûmetînde çoğunluğa sahip Kıbrıs Rumlarının, Kıbrıs Türklerini yönetimde zayıflatarak daha sonra Kıbrıs Cumhuriyeti'ni Yunanistan ile birleştirmeyi amaçlayan) Akritas Planı adı verilen ilkeler çerçevesinde Adada gerginliği arttıran gazetelerdeki yayınlarını Aralık 1963 ayı boyunca sürdürmüştür.
KANLI NOEL SALDIRILARI’NIN BAŞLATILMASI…
20 Aralık 1963 gecesi, Lefkoşa'nın Tahtakale semtinde otomobillere açılan ateş sonucunda iki Türk öldürülmüş, devam eden (Kıbrıs'ta İngiliz sömürge yönetiminin sonlanması ve adanın bağımsızlığının ilan edilmesi sonrasında da Yunanistan'a bağlanması -ENOSİS- için uğraşan Kıbrıslı Rum silahlı örgütü olan) EOKA mensubu Rum silahlı unsurların saldırıları kapsamında ilk başta 30 köy, toplamda ise 103 köy saldırıya mâruz kalmış, bu çerçevede Lefkoşa’nın Küçük Kaymaklı semti kuşatma altına alınmış, Kanlıdere bölgesinde Türklere karşı saldırı düzenlenmiş, Larnaka ve Tuzla'da Türk evlerine ateş açılmış ve dokuz kişi öldürülmüş, bölgedeki 13 Türk köyünün sakinleri de 23 Aralık gününden itibaren daha büyük Türk köylerine göç etmiştir.
DAİLY HERALD GAZETESİNDE İFADE EDİLENLER…
Amerika Birleşik Devletleri'nin Illinois eyaletindeki yayımlanan bir günlük gazete olan Daily Herald muhabiri, gazetenin 1 Ocak 1964 günkü baskısında Kıbrıs’ta yaşanan bu olayları şöyle bildirmişti: “Türk evlerine geldiğimde dehşete düştüm. Duvarlar dışında tamamen yok olmuşlardı. Bir napalm saldırısının bile bu kadar büyük bir yıkım yaratabileceğinden şüphe etmekteyim.”
EOKA’NIN AYVASIL KATLİAMI…
Kanlı Noel Saldırıları kapsamında EOKA mensubu Rumlar tarafından 21-22 Aralık’ta Ayvasıl köyünde de Türklere saldırılar yapılmış, bu saldırılarda köyde ilk önce 12 kişinin öldürülmüş, Rum çetecilerin devam eden saldırılarının ardından aynı köyde 3-13 Ocak 1964 döneminde yapılan kazılar sonucu toplam 21 kişinin cesedi bulunmuş, maktuller bilâhare Lefkoşa Tekke Bahçesi (Şehitliği)'ne defnedilmiştir.
KÜÇÜK KAYMAKLI ÇATIŞMALARI…
EOKA tarafından başkent Lefkoşa'nın Türk kesiminin kuşatılarak teslim alınması planlanmıştı. Gerek bu planın bir parçası olarak gerekse de Türk yerleşimleri arasında mahsur kalan bir miktar Rum'u kurtarmak üzere 24 Aralık’ta Nikos Sampson altmış kişilik birliğiyle Küçük Kaymaklı semtine saldırı düzenlemiştir. Sampson'un hedefi aynı zamanda Küçük Kaymaklı'nın tamamen Türklerden arındırılmasıydı. Sampson’un saldırısı ilk başta mahâlledeki Türkler tarafından durdurulmuş ise de aldığı takviye kuvvetlerle yaptığı sonraki de saldırı sonucu ya Küçük Kaymaklı düşmüştür. Saldırıda EOKA örgütünün militanları 17 Kıbrıslı Türk'ü öldürürken 500 Türk'ü de esir almıştır.
AYVASIL KATLİAMI…
Lefkoşa’daki Ayvasıl köyünde yaşayan Türkler de Kanlı Noel saldırılarına mâruz kalmış ve EOKA tarafından toplam kırk iki Türk öldürülmüştür. Bu saldırıda öldürülen Türkler Lefkoşa Tekke Bahçesi'ne (Şehitliği'ne) defnedilmiştir.
KUMSAL BASKINI…
24 Aralık’ta Lefkoşa'nın Kumsal semtinde on bir kişi öldürülmüştür. Bunlardan dördü (Tabip Tuğgeneral rütbesiyle TSK’dan emekli olan ve) olay esnasındaysa 1960 anlaşmalarına göre Kıbrıs'ta görev yapan 650 kişili Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayında görevli Tabip Binbaşı Nihat İlhan'ın ailesiydi. Binbaşı İlhan'ın eşi Mürüvet Hanım ile çocukları Murat (6), Kutsi (4) ve Hakan’la (6 aylık) birlikte evin banyosuna sığınmış, daha sonra bunlar EOKA çetesi mensupları tarafından banyo küvetinde kurşun yağmuruna mâruz kalarak vahşi bir şekilde katledilmiş olarak bulunmuştur. Rum çeteciler tarafından vahşi bir şekilde katledilen İlhan Ailesinin fotoğrafları hafızalara acı bir şekilde kazınmıştı. Katliamın yaşandığı ev daha sonra (1.1.1996) Barbarlık Müzesi adıyla ziyarete açılmıştır. İlhan Ailesinin şehitleri daha sonra Elazığ’da bulunan İcâdiye Şehitliği'ne defnedilmiştir.
BİLANÇO…
Kıbrıslı Rum çetecilerin başlattığı Kanlı Noel Saldırıları boyunca 364 Kıbrıs Türkü ile 174 Kıbrıs Rumu hayatını kaybetmiş, 8 bin 667 Kıbrıs Türkü yaşadığı 103 köyü terk etmiştir. 23 Aralık 1993 tarihli Milliyet gazetesinde ise göç etmek zorunda kalanların sayısı 30.000 olarak verilmektedir. 25 Aralık'ta Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı mevzilere konuşlandırılmış ve Türk Hava Kuvvetlerine ait savaş uçakları da Lefkoşa üzerinde uyarı uçuşlarına başlamıştır. Adada tırmanan vahim olaylar üzerine 30 Aralık 1963 tarihinde toplanan Kıbrıs Cumhuriyeti için garantör devlet konumundaki İngiltere, Türkiye ve Yunanistan temsilcileri tarafından Yeşil Hat'tı [2] belirleyen Yeşil Hat Antlaşması yapılmıştır.
SONUÇ…
Hayat geçmişe bakılarak anlaşılır ama geleceğe bakılarak yaşanır. Tarihini bilmeyen milletler tarihin olumsuz şekilde tekrarını önleyemezler, tarih de böylece tekrar eder ve hükmünü de icra eder. Tarihini özellikle de yakın tarihini bilen milletler ise tarihin olumsuz tekrarını önleyebilir. Diğer yandan tarih yazılır ise bilinir, okunur ise öğrenilir ve ders çıkarılır. Kanlı Noel Baskını’nın ne olduğu konusu da toplumsal hâfızanın bir yerinde olmalı, bilinmeli ve bundan da ders alınmalıdır.
KKTC’ye tatile – ziyarete gidenler için Barbarlık Müzesi’nin ziyaret edilmesi oldukça önem arz etmektedir.
Son olarak da… Kanlı Noel Saldırılarında öldürülen ve katledilen cümle soydaşlarımızın kabirleri nur, mekânları cennet olsun...
SONNOTLAR
[1] Komiser: Diplomaside kullanılan ve statü belirten elçi muadili bir unvandır.
[2] Yeşil Hat: Kıbrıs’ta fiilî olarak mevcut olan Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile KKTC’yi ayıran bölgeyi belirtmek için kullanılmaktadır. Yeşil hat aynı zamanda her iki tarafın da başkenti olan Lefkoşa’yı da bölmektedir. Büyük bir kısmı, Mart 1964 ayından beri adada bulunan BM Kıbrıs Barış Gücü kontrolündedir. Adanın kuzey batısında yer alan sivil halkın terk ettiği ve sadece askerlerin bulunduğu KKTC’ye bağlı Erenköy (ya da eski adıyla Koççina köyü) de BM kontrolündeki Yeşil Hat'la çevrilidir.
KAYNAKLAR
---; “Yeşil Hat“, https://tr.wikipedia.org/wiki/Yeşil_Hat, Erişim Tarihi: 19.12.2023.
---; “Kıbrıs Sözleşmesi“, https://tr.wikipedia.org/wiki/Kıbrıs_Sözleşmesi, Erişim Tarihi: 19.12.2023.
---; “Taksim (Kıbrıs Sorunu) “, https://tr.wikipedia.org/wiki/Taksim_(Kıbrıs_Sorunu) Erişim Tarihi: 19.12.2023.
---; “Kıbrıs“, https://tr.wikipedia.org/wiki/Kıbrıs, Erişim Tarihi: 19.12.2023.
---; “Kıbrıs Meselesinin Tarihçesi, BM Müzakerelerinin Başlangıcı”, https://www.mfa.gov.tr/kibris-meselesinin-tarihcesi_-bm-muzakerelerinin-baslangici.tr.mfa, Erişim Tarihi: 19.12.2023.
---; “Tarihçe”, https://pio.mfa.gov.ct.tr/hakkimizda/tarihce/, Erişim Tarihi: 19.12.2023.
Vatansever, Müge; “Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 12, Özel Sayı, 2010, chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://dergipark.org.tr/tr/download/ article-file/756756, Erişim Tarihi: 19.12.2023.
Açıkses, Erdal ve Cankut, Ayhan; “Kıbrıs Meselesinin Tarihsel gelişimi ve Uluslararası Hale Gelme Sebepleri”, Turkish Studies, Cilt 9/4, Bahar 2014, chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www. acarindex.com/pdfler/acarindex-7a53b52b-1f2d.pdf, Erişim Tarihi: 19.12.2023.
Eroğlu, Hamza; “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni Yaratan Tarihi Süreç ve Son Gelişmeler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 18, Kasım 2022, Sayı 54.
Paksoy, İrfan; “Örnek Bir Yaşam: Nihat İlhan“, Birlik, Ekim-Kasım-Aralık 2021, Sayı 234.
Ürük, M.Atıf; Geçmişten Günümüze… Kıbrıs Gerçeği, 3. Baskı, Cinus Yayınları, İstanbul 2022.