Milli Mücadelede önemli görevler üstlenen, Cumhuriyet ilan edildikten sonra kısa süre İzmir Belediye Başkanlığı yapan, arkasından Milletvekili seçilen ve 1927 yılında İsmet İnönü Hükümetinde İçişleri Bakanlığına getirilen Mehmet Şükrü Kaya Cumhuriyet tarihinin en uzun süreli İçişleri Bakanlığı yapan isim olma özelliğini koruyor. Kaya Bakanlığı döneminde 4 Temmuz 1932'de tren yerine Ankara'dan İstanbul'a otomobiliyle giden ilk bakan olma övzelliği de taşıyor.
İsmet İnönü Başbakanlıktan ayrılsa da Bakanlık görevine devam eden Şükrü Kaya “Atatürk’ün Bakanı” olarak da adlandırılıyor.
Tarihçi Yazar Mustafa Solak “Atatürk’ün Bakanı Şükrü Kaya” isimli kitabında “Hükümetler değişse de, hatta İsmet İnönü başbakanlıktan ayrılsa da Şükrü Kaya, bakanlığını sürdürdü. Hala en uzun “İçişleri Bakanı” olma özelliği taşıyor. 1927’den 11 Kasım 1938’e hükümetler değişse de İçişleri Bakanı olarak kaldı. Öncesinde Tarım ve Dışişleri bakanlıkları da yaptı. Müdafai Hukuk Cemiyeti’nden gelen biri. Eli silah tutan kalpaklı Kuvvacılardan” tanımlaması yapıyor
9 Mart 1883'te Ege’de İstanköy adasında dünyaya gelen Şükrü Kaya İstanbul ve Paris Hukuk Fakültesi’nde okudu. Sultan II. Abdülhamit’in istibdadına ve hafiyelerine karşı mücadele etti. İzmir Müdafaai Hukuk ve Osmaniye Cemiyeti’nde çalıştı. İttihat ve Terakki’nin ileri gelenleri arasındaydı. Ermeni tehcirine adının karışması sebepleriyle İzmir Müdafaai Hukuk Cemiyeti 2. Başkanı sıfatıyla 1919 Şubat’ında tutuklanarak Mart 1919’da Bekirağa Bölüğü’nde hapsedildi.
Kaya “Ermeni Sürgünü” iddiasıyla suçlandı. Yaklaşık 30 ay Malta’da esir tutuldu. Daha sonra adadan kaçarak İtalya ve Almanya'da kaldıktan sonra Anadolu'ya gelerek milli mücadeleye katıldı.
BAKANLIK DÖNEMİ
Cumhuriyet Dönemi’nin 1922-23 yıllarında ilk İzmir Belediye Başkanı olan Şükrü Kaya 1 Kasım 1927’de başladığı İçişleri Bakanlığı görevini 11 kasım 1938’e kadar aralıksız sürdürdü. Atatürk’ün ölümünden sonra kurulan Celal Bayar Hükümetinde görev verilmedi
Şükrü Kaya mübadele de önemli işler yaptı. Yerel yönetim reformu yaptı. Bugün İller Bankası olarak bilinen “Belediyeler Bankası”nı 1933’de kurdu.
Toprak Reformu tasarısı hazırladı. Toprak reformu ile aynı zamanda ağanın elinden kurtarılarak özgürlüğe kavuşturulmak istenen köylü, ağa yerine Cumhuriyeti otorite bilecekti.
Feodal unsurların halk üzerindeki etkisinin kırılmasına yönelik 19 Haziran 1927 tarih ve 1097 sayılı “Bazı Şahsın, Doğu Bölgesinden, Batı İllerine Nakillerine Dair Yasa” çıkarılmıştır. Bu yasanın öncelikli hedefi doğu bölgesindeki aşiretleri devlete bağlamak ve iskana tabi tutmaktı.
Kaya, felsefi anlayışını “tarihte deterministiz, icraatta pragmatik maddiyatçıyız” sözleri ünlüdür. “Tarihte deterministiz” açıklamasıyla, doğanın ve toplumun belli yasalar kurallar dahilinde hareket ettiğini vurgular. “Pragmatik maddiyatçıyız” düşünce akımları arasında akıl yürütmek yerine sorunları günlük hayatın pratikleri içinde halletmeye öncelik vermiştir.
Şükrü Kaya siyasetin yanı sıra yazarlık yaptı. Daniel Defoe'dan Robinson Crusoe (1923), Henri Béraud'dan Şişko (1924), Charles Rist ve Charles Gide'den Günümüze Kadar İktisadi Mezhepler Tarihi (1927), Bukley'den Eski Yunan Masalları ve Albert Mathiez'den Fransız İhtilali (1950) adlı eserleri Türkçeye çevirdi. Yine Cumhuriyet gazetesinde makaleler yazan Şükrü Kaya'nın 1927-1937 yılları arasındaki konuşmaları ve yazıları da kitap olarak yayımlandı. Ayrıca 1935-1938 yıllarındaki söylevlerinin bir bölümü, Türkçe ve Fransızca broşür olarak çıktı.
Mehmet Şükrü Kaya 10 Ocak 1959'da İstanbul'da hayata veda etti.