GİRİŞ…
“Stratejik Taarruz Kararı-1” ve “Stratejik Taarruz Kararı-2” başlıklı son iki makalem, Şanlı Millî Mücâdele’nin son safhasında, işgâlci Yunan kuvvetlerinin Anadolu’dan atılmasıyla sonuçlanan Büyük Taarruz ve hemen ardından yapılan Takip Harekâtına ilişkin verilen stratejik nitelikteki taarruz kararına ilişkindi. Bugünkü makalem de bir anlamda bahse konu makalelerin devamı mahiyetinde olacaktır. Bu konunun devamı mahiyetindeki diğer makaleler de zamanı geldikçe bu makale sayfasının sınırlılıkları kapsamında okuyucular ile paylaşılacaktır.
ASIL AMAÇ…
Başkumandan Mustafa Kemal Paşa tarafından 16 Haziran 1922 tarihinde Batı Cephesi Kumandanı Mirlivâ İsmet Paşa, Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa ve Millî Müdafaa Vekili Kâzım Paşa ile paylaşılan kesin sonuçlu stratejik taarruz kararının asıl amacı; Yunan Küçük Asya Ordusunun (KAO) [1] hiç beklemediği Afyon’un güneyindeki sarp dağlık bölgeden yapılacak bir taarruzla Yunan savunma hatlarının yarılmasının ardından bir imhâ muharebesi yaparak Batı Anadolu’daki Yunan kuvvetlerini çabuk ve kesin bir sonuç alacak şekilde bertaraf etmekti. Lâkin Afyon Cephesindeki Yunan kuvvetleri de peş peşe beş savunma hattı hâlinde kuvvetle tahkim edilmişti. [2]
BİR YIL ÖNCE…
Bir yıl önce Yunan kuvvetlerinin 10-25 Temmuz 1921 tarihlerinde yaptığı ileri harekât (Kütahya-Eskişehir Muharebeleri) sonucu Afyon, Kütahya ve Eskişehir düşmüş, TBMM tarafından 5 Ağustos’ta kabul edilen kanunla Meclis Başkanı Mustafa Kemâl Paşa üç ay süreyle Başkumandan olarak görevlendirilmişti. Bu kanun TBMM tarafından Sakarya Zaferi’nden sonra 30 Ekim’de, 4 Şubat ve 6 Mayıs 1922 tarihlerinde üçer ay süreyle uzatılmış, 20 Temmuz 1922 tarihinde de süresiz olarak uzatılmıştır. Gazi ve Müşir Başkumandan “başkumandanlık” görevini 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyet ilan edilene ve cumhurbaşkanı seçilinceye kadar da sürdürecektir.
PAPULAS’IN GÖREVDEN ALINMASI…
Yunan Hükûmeti, 19 Mayıs 1922 tarihinde Mayıs KAO komutanı Korgeneral Anastasias Papulas’ın yaş haddinden dolayı emekliliğini istediğini duyurmuş, ardında da bu önemli göreve, Hükûmet çevrelerine yakın ve hiç de liyâkati olmayan Korgeneral Georgos Hacıanesti atanmıştı. Oysa, bu görev değişikliği tamamen siyasî gerekçelerle yapılmıştı. Zirâ Papulas, Atina’ya bitirilmesini ve siyasî çözüm aranmasını tavsiye eden bir rapor göndermişti. Böyle bir gelişme 1920 sonlarında yapılan seçimlerde yenilgi yaşayan (Elefteryos) Venizelos Hükûmetinin ardından 8 Nisan 1922 tarihinde kurulan Başbakan (Dimitriyos) Gunaris liderliğindeki Kralcı Yunan Hükûmeti için kabul edilebilir olmadığından Papulas istifaya zorlanmıştı.
KAO’DAKİ PROTESTO İSTİFALARI…
Papulas’ın görevden alınmasının ardından Yunan KAO’daki altı kabiliyetli general bu değişikliği protesto ederek emekliliklerini istediler. Altı generalin talebi kabul edilip, yerlerine yüksek komuta ve kurmay pozisyonlarından atamalar yapıldı.
KAO’DA MORAL BOZUKLUĞU…
KAO’daki bu görev değişiklikleri sonucunda KAO, 1922 yılı baharında moralini kaybetmiş, kendisini ittifak hâlinde destekleyen bir hükûmetten yoksun, nicesi de muharebe ve savaş deneyimli olmayan generaller tarafından idare edilen bir duruma düşmüştü.
İNGİLİZ ATEŞESİNİN TESPİTLERİ…
Atina’daki İngiliz Ataşesinin bildirdiğine göre, son olarak 5. Tümene komuta etmiş olan Hacıanesti altı yıldan beri komutanlık görevinde bulunmamış, kendisi iyi eğitim görmüş olsa da eski kafalı kendini beğenmiş, çılgınlık derecesinde Kral Konstantin yanlısı ve bir komutan olacak kadar gerekli meziyetlere de sahip değildi.
HACIANESTİ’NİN İSTEKLERİ…
Yunanistan’ın, İngiltere başta olmak üzere Müttefik Devletlerin ikna edilerek İstanbul’un Yunanlar tarafından işgâl edilmesi ana fikrine uygun olarak Hacıanesti, Başbakan Gunaris’in “KAO Ordusu Başkomutanlığı” önerisini, “Batı Anadolu’daki savunmayı kolaylaştırmak üzere cepheyi geri çekip daraltmak, Doğu Trakya’daki İstanbul’u işgâl etmesi planlanan Yunan kolordusunun da kendisine bağlanması ve bu kolordunun Batı Anadolu’daki kuvvetlerle kısmen takviye edilmesi” şartıyla kabul etmişti.
MÜTTEFİKLERCE REDDEDİLEN YUNAN NOTASI…
Ancak… İki ay sonra yani 29 Temmuz’da Doğu Trakya’daki kuvvetlerini güçlendirmiş durumdaki Yunanistan’ın, İstanbul’u işgâl etmeye yönelik Müttefik Devletlerin Hükûmetlerine nota vererek yaptığı talebin ertesi gün reddedilmesi ve buna izin vermeyeceklerini belirtmesiyle Yunanistan’ın İstanbul hayali akim kalacak, Anadolu’daki Yunan kuvvetleri de kısmen Doğu Trakya’ya intikâl ettirildiğinden bir kolordu nispetinde azalacaktır.
KAO’DA ÜST DÜZEY GÖREVLENDİRMELER…
5 Haziran’da İzmir’e gelmiş olan Hacıanesti bu göreve başlar başlamaz tümen ve kolordu komutanlıklarında komuta değişikliğine gitmiş, Gnkur. Bşk. Viktor Dusmanis’in de tavsiyelerine uyarak Tümgeneral Konstantinos Pallis ve Albay Ptolemyos Sarıyannis’i KAO karargâhından uzaklaştırmış, KAO Kurmay Başkanlığına 2. Yunan Tümeninin parlak komutanı General Yorgos Valettas’ı getirmiş, Sakarya’daki kolordu komutanlarından Tümgeneral Yorgos Kondilis ile Tümgeneral Yorgos Polimenakos’u görevden almış, 1. Kolordu Komutanlığına General Nikolaos Trikupis’i 2. Kolordu Komutanlığına Tümgeneral Kimon Diyenis’i 3. Kolordu Komutanlığına Tümgeneral Petros Sumilas’ı getirmişti.
CEPHEDEN ÇOK ÇOK UZAKTA BİR KARARGÂH…
Hacıanesti, cephede doğrudan komutayı almak yerine İzmir’in konforu içerisinde ve KAO Genel Karargâhı olarak kullandığı bir Yunan savaş gemisini Başkomutanlık karargâhı yapmayı tercih etmişti.
HACIANESTİ’NİN HEZEYANI…
Hacıanesti göreve başlamasını takip eden on beş gün içinde Küçük Asya’daki cümle Yunan birliklerini denetledikten sonra da “Bütün cepheyi dolaştım ama Mustafa Kemâl adında bir komutana rastlamadım.” diyordu.
EŞZAMANLI OLARAK…
Yunan KAO başkomutanlığı sanki tiyatroda bir komedi oyunu oynuyordu. Oysa eşzamanlı olarak Gazi ve Müşir Başkumandan Yunan kuvvetlerini Anadolu’dan sökmek üzere taarruza geçme kararı almış, bu kararını da Gnkur.Bşk. Fevzi Paşa, Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa ve Millî Müdafaa Vekili Kâzım Paşa ile paylaşmıştı.
SONUÇ…
Şanlı Milli Mücâdelenin son safhasına ilişkin bu makalenin devamı mâhiyetindeki sonraki yazılar da zamanı geldikçe bu makale sayfasının sınırlılıkları kapsamında okuyucular ile paylaşılacaktır.
SONNOTLAR
[1] Küçük Asya Ordusu- KAO, Kurtuluş Savaşı’nda Batı Anadolu’yu işgâl eden ve Batı Anadolu’da Türk kuvvetlerine karşı savaşmış Yunan ordusudur. Bu ordunun büyük bölümü 26.08-18.09.1922 tarihlerindeki Büyük Taarruz ve sonrasındaki Takip Harekâtı esnasında TBMM Orduları tarafından imhâ ve esir edilmiştir.
[2] Sakarya Muharebesi sonrasında Sakarya Nehri’nin batısına çekilen Yunan KAO birlikleri tarafından Afyon’da kuvvetli bir savunma hattı kurulmuştu. Böylesi bir savunma hattı Türk kuvvetlerinin Batı Cephesinde yapacağı bir taarruzî harekâtı güçleştireceği gibi, Yunan savunmasını da kolaylaştırmaktaydı.
KAYNAKLAR
AKÇAKAYALIOĞLU, Cihat; “Atatürk ve Kurtuluş Savaşı”, https://www.atam.gov.tr/wp-content/ uploads/ Cihat-AKCAKAYALIOGLU-Atatürk-ve-Türk -Kurtuluş-Savaşı.pdf, Erişim Tarihi: 20.06.2023.
ATATÜRK, Nutuk, (Bugünkü Dille Yay. Haz. Zeynep Korkmaz), Başbakanlık Basımevi, Ankara 1984.
AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam Mustafa Kemal 1919-1922, Cilt II, 18. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul 2003.
BAYRAK, Orhan; Kurtuluş Savaşı ve Atatürk, Kastaş Yayınları, 1. Baskı, İstanbul 1990.
BEYOĞLU, Süleyman; “Melhame-i Kübrâ’dan Sad Planına”, Sakarya Meydan Muharebesi ve Haymana Uluslararası Sempozyumu, (Yay. Haz.: Temuçin F. Ertan Kadri Unat), Ankara Üniversitesi Bsmv., Ankara 2017.
ERENDİL, Muzaffer; Askerî Yönüyle Atatürk, GATA Bsmv., Ankara 1981.
Gnkur. Harp Tarihi Başkanlığı, Harp Tarihi Belgeleri Dergisi, Sayı: 75, Eylül 1976, Gnkur. Basmv. 1976
GÖRGÜLÜ, İsmet; “İstiklal Harbi”, https://www.ttk.gov.tr/belgelerle-tarih/istiklal-harbi/, Erişim Tarihi: 25.06. 2024.
KOCATÜRK, Utkan; Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi 1918-1938, 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
MANGO, Andrew; Atatürk, (Çeviren: Füsun Doruker), 2. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 2004.
ÖZEL, İlkin Başar; “Büyük zaferin şifresi: Sad Planı”, Aydınlık, 30.08.2020.
PAKSOY, İrfan; Büyük Taarruz Destanı, Alka Yayınevi, Trabzon 203.
ÖZKAYA, Yücel, SARAY, Mehmet, BALCIOĞLU, Mustafa, vd., Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Hayatı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2003.
YURTSEVER, Serdar; “Atatürk’e Gazilik Unvanı ve Mareşallik Rütbesinin Verilmesi”, https://ataturk ansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturke-gazilik-unvani-ve-maresallik-rutbesinin-verilmesi/, Erişim Tarihi: 20.06. 2024