İncel tehlikesi: Kadın düşmanlığını besleyen gizli alt kültür

İncel (istem dışı bakir) terimi, son dönemde kadın düşmanlığı ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği konularında önemli bir sorun olarak gündeme geliyor. Psikolojik Danışman Dr. Safiye Yılmaz Dinç ile gerçekleştirdiğimiz röportajda, incel alt kültürünün yapısını, psikolojik dinamiklerini ve toplumsal etkilerini ele aldık. Yılmaz Dinç, incel bireylerin kimlik özelliklerini ve toplumsal tehdit oluşturan davranışlarını detaylı bir şekilde değerlendirdi.

- Incel kavramını nasıl tanımlarsınız? Bu terim sizce toplumsal ya da bireysel anlamda hangi dinamikleri içeriyor?

1997’de Alana diye genç bir kadın kendisine sevgili isteyen yalnız kalmış insanlar buluşması için açtığı sitenin adı olarak başlayan ‘involuntary celibate' (istem dışı bakir) kısa adıyla incel uygulaması başta bir flört sitesi olarak çıksa da daha sonra farklı bir alt kültüre bürünüyor.

İncel, genellikle kadınları hedef alan, erkeklerin belirli bir sosyal ve kültürel bağlamda kendilerini üstün görmek için oluşturdukları bir alt kültürü ifade etmektedir. Bu kişiler hayata ‘biyolojik determinist’ bakış açısıyla bakıyorlar. Yani erkeklerin doğuştan üstün olduğuna inanıyorlar. Erkeklerin güçlü, baskın ve manipülatif bir tavır sergilemelerine neden olan cinsiyet rolleri toplumsal dinamiklerin başında gelir. Genellikle "güçlü" erkek ile "zayıf" kadın arasındaki bir iktidar ilişkisi erkeklerin kadınları nesneleştirmesine yol açmaktadır. İncelik, kadınların fiziksel görünümüne aşırı odaklanmayı teşvik etmektedir. Toplumda ideal kadın ince, naif, çıtı pıtı olması gerektiği gibi popülerize anlayış kadını savunmasız ve güçsüz kılmaktadır.

İncel bireylerin bireysel dinamiklerine baktığımızda özgüven sorunları, sosyal izolasyonu ve içsel çatışmaları olan bireyler olduklarını görüyoruz. Böylece kendinden daha zayıf olarak gördükleri kadınların güçlenmesine düşman olduklarını görüyoruz. Sonuç olarak, incel kavramı, hem toplumsal hem de bireysel düzeyde karmaşık dinamikler içerdiğinden cinsiyet eşitliği ve sağlıklı insan ilişkileri açısından önemli üzerinde durulması gereken bir alandır diyebiliriz.

- Incel kavramı nasıl bir yapıya sahiptir? Ortak özellikleri nelerdir ve kimleri içerir?

İncel kavramı, özellikle çevrimiçi topluluklar içinde kendini gösteren belirli bir alt kültürü temsil eder ve bu yapı çeşitli ortak özellikler içerir. Yapısına baktığımızda genellikle kadınlara ve ilişkilerine dair olumsuz ve aşağılayıcı bir perspektif geliştirdiğini görüyoruz. Bu düşünceler, bireylerin toplumsal normlar ve beklentiler karşısında hissettikleri dışlanma ve öfkeyi yansıtmaktadır. İncel toplulukları, genellikle mizah ve alay yoluyla forumlar, sosyal medya ve diğer çevrimiçi platformlarda etkileşimde bulunmaktalar. Çevrimiçi topluluklarda belirli bir hiyerarşi içinde olabilmektedir. Yani grup içindeki bazı bireyler daha deneyimli veya "daha derin" fikirler öne sürerek daha fazla saygı görebilmekte böylece kendini belki ilk kez önemsenmiş hissedebilmektedir.

Ortak özelliklerine baktığımızda ise kadınların fiziksel görünümü ve cinselliği üzerine odaklanan radikal cinsiyetçi görüşler olduğunu görüyoruz. İncel bireyler sıklıkla kurban psikolojisine sahiplerdir yani aslında kendilerine verilmesi gereken öncelik ve değerin verilmediklerini yani haksızlığa uğradıklarını düşünürler. Ayrıca çoğunluğu asosyal genç erkeklerdir ve genellikle romantik ilişkilerde başarısızlık yaşamış veya bu konuda duygusal ve psikolojik sıkıntılar çeken bireylerdir.

- Incel kimliğine sahip kişilerde sıklıkla gözlemlenen psikolojik özellikler nelerdir?

İncel bireylerde şiddet eğilimi, düşük özgüven, intihar eğilimi, öfke ve hayal kırıklığı, kurban psikolojisi, çarpıtılmış ilişki algısı, aşırı cinsiyetçilik, bağlantı ve empati eksikliği, sosyal izolasyon gibi psikolojik özelliklerin yaygın olduğu görülmektedir. Ancak bu bireylerin işledikleri suçları psikolojik sorunu var bu sebeple bunu yaptı ya da madde kullandı bu sebeple bunu yaptı gibi söylemlerle meşrulaştırmamız gerektiğini hatırlatmak isterim.

- Incel bireylerin hangi kişilik yapıları bu tür bir kimlik geliştirmeye yatkın olabilir? Incel bireylerin çevrelerine, özellikle de kadınlara karşı besledikleri olumsuz duygular nasıl şekilleniyor?

Kişilik özellikleri olarak narsistik eğilimleri, güvensiz veya kaçıngan bağlanma tarzları, aşırı cinsiyetçilik ve düşünsel kapatıcılık, düşük özsaygıları ve yetersizlik inançlarının baskın olması sıralanabilir. Bu, kadınlara karşı duyulan öfke ve kıskançlığın temel nedenlerinden biridir. Özellikle romantik ilişkilerde yaşanan başarısızlıklar, bu bireylerin kadınlara karşı olumsuz duygular geliştirmesine yol açabilir. Toplumda erkeklerin güçlü ve etkili olması gerektiği yönündeki normlardan etkilendikleri için, böyle hissettirmeyen kadınlara karsı ve kendilerini mağdur olarak gören incel bireyler, çevrelerinde gördükleri kadınların "şanslı" veya "kolay" bir yaşam sürdüğünü düşündüklerinden düşmanlık hissetmektedirler. İncellere göre kadınlar, modern toplumda insan yaşamının devamını sağlamak amacıyla kaslı, parası olan, alfa erkek figürlerini seçip üremeye odaklılardır. Bu sebeple kadınlarda hipergami (sosyal bilimlerde kendisinden daha yüksek kast veya sosyal statüye sahip bir eşle evlenen bir kişinin eylemi veya uygulaması için kullanılan bir terim)’ye karşıdırlar. Kadınları ‘meta’ olarak gördüklerinden kadınları nesneleştirme ve onlara karşı olumsuz stereotiplerle yaklaşma eğilimindedirler. Böylece kadınlara karşı sosyal medya ve çevrimiçi topluluklarda, olumsuz duygular ve nefret söylemi teşvik edilmekte ve pekişmektedir. Son yaşanan cinayetlerde de katil Semih Çelik’in her ne kadar bir kız arkadaşı olsa inişli çıkışlı bir romantik ilişkisinin olduğu ve özellikle önceki kız arkadaşını saplantılı bir şekilde sağlıksız sevdiği anlatılanlardan anlaşılmaktadır. Saplantılı sevgilerin altında patoloji yatar ve kıskançlık, öfke gibi bir diğer olumsuz duyguya hızlı geçiş yapar. Keza ayrıldığı halde önceki partnerini bırakmayan hatta zarar veren kişilerin ifadesinde de ‘çok sevdiğim için yaptım’ gibi sağlıksız sevgi söylemleri duyarız.

- Incel toplulukları sosyal medyada nasıl varlık gösteriyor? İnternet ve sosyal medyanın bu kimliğin yayılmasındaki rolü nedir?

İncel topluluklarının daha çok ‘Discord’ adındaki uygulama üzerinden haberleştikleri düşünülüyor ancak Telegram ve X gibi farklı uygulamalar üzerinden de toplanabilmeleri mümkün. Sosyal medya uygulamalarının algoritmaları incel gruplarını etkiliyor. Çünkü bu konuda izlenen bir içerik ya da video devamının da gelmesini sağlıyor. Böylece bu kişiler sosyal medyanın sunduğu anonimlik, erişilebilirlik ve etkileşim olanakları sayesinde kendilerine bir alan yaratmış oluyorlar. Bu platformlar, olumsuz duyguların ifade edilmesine ve pekiştirilmesine zemin hazırladığı gibi, bu kimliğin yayılmasına da katkıda bulunmaktadır. İnceller sınırları belli olmayan, çok çeşitli alt kollar veren bir alan ve kendi içlerinde gruplaştıkları sembolleri var (kırmızı hap, mavi hap vs). Özellikle gerçek yaşamda farkedilmeyen, önemsenmeyen sıklıkla içine kapanık bireyler burada kendilerini ‘var edebildikleri’ için bu olumsuz davranışları pekişiyor ve bu da maalesef toplumun her kesimine kartopu şeklinde büyüyor.

- Toplumsal cinsiyet rolleri ve beklentileri bu bireyleri nasıl etkiliyor? Erkeklik ve kadınlık algısının bu grup üzerindeki etkilerini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Güçlü ve baskın olma beklentisi ve duygusal bastırma gibi erkeklik normları, fiziksel görünüm ve cinsellik üzerinden nesneleştirme, geleneksel ilişki dinamikleri ve bağlanma problemleri incel bireylerin kimlik gelişimini, sosyal etkileşimlerini ve duygusal sağlıklarını olumsuz etkilemektedir. Sadece ihmal edilen gençlerde değil, şımartılarak sınırsız özgürlükle büyütülmüş çocuklarda da bunu görebiliyoruz. Bu gençler özellikle gerçek hayatta evdeki ilgiyi göremediklerinde yani aslında çokta önemli biri olmadıklarını fark ettiklerinde ilk işleri yine kendilerini tüketmek olacaktır.

- Incel gruplarının toplumda kadınlara ve diğer sosyal gruplara yönelik tehdit veya şiddet eylemleriyle ilişkilendirilmesini nasıl değerlendiriyorsunuz?

İncel gruplarının toplumda kadınlara ve bazı sosyal gruplara yönelik tehdit veya şiddet eylemleriyle ilişkilendirilmesi, ciddi bir sosyal sorun olarak değerlendiriyorum. Bu kişiler kendilerinin intihar eğilimi olduğu gibi ölürken yanında başkalarını da götürme istekleri var. Çünkü ciddi biçimde kendilerine ve başkalarına zarar verme eğilimleri mevcut ve bu durum derin toplumsal ve psikolojik dinamiklerin bir yansımasıdır. Katil Semih Çelik’in evinde bulunan çizdiği resimlerde aslında ruhundaki parçalanmışlığı ve öfkeyi bize gösteriyor.

- Aileler ve eğitimciler bu konuda nasıl bilinçlenmeli? Erken yaşta bireylere sağlıklı ilişki kurma ve iletişim becerilerini öğretmek adına neler yapılabilir?

Sadece aile ve eğitimcilere değil toplumun her kesiminden hepimizin bu anlamda sorumluluk alması gerekmektedir. Bu sorunu bağlam içinde değerlendirmeli ve çözümünde sistem olarak herkesin görevleri vardır. Öncelikle caydırıcı yasal düzenlemelerin yapılması gerekir. Daha sonra çocuklarımıza erken yaşta kadına saygıyı ve sınırları öğretmemiz şart. Özellikle gençlerin kapalı gruplar içine girerek aşırı uç fikirlere ve marjinalleşme sorununa yol açmaması için eğitim ve istihdam süreçlerinden eşit biçimde yararlanmaları gerekiyor. Aileler ve eğitimciler için; incel gruplar ve buna benzer zararlı gruplar hakkında bilinçlenerek çocukları bu tehlikelerden korumak, çocuklara sağlıklı ilişki kurma ve iletişim becerilerini kazandırmak, çocukları iyi gözlemlemek ve ihtiyacı olduğunu düşündüğü anda profesyonel almasını sağlamak yapılması gerekenlerden. Diğer adımlar ise erken müdahale, okul destek grupları ve okul projeleri, ailenin, eğitimcilerin ve ünlülerin olumlu rol model olarak bu anlamda çocuklara olumlu davranışları öğretmeleri ve çocukların bu davranışları pekiştirmeleri, ilişki dinamikleri hakkında eğitim ve farkındalık çalışmalarının yapılması, çocuklara sağlıklı iletişim becerilerinin öğretilmesi önleme çalışmaları açısından önemli. Son olarak sosyal medyanın doğru kullanılması, bilinçli teknoloji kullanımı, dijital okur yazarlıkla ilgili gençlerin eğitilmesi de yapılması gerekenler olarak sıralayabiliriz.

- İkbal Uzuner ve Ayşenur Halil cinayetlerini nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu olaylar toplumda kadınlara yönelik şiddetin ve kadın düşmanlığının hangi boyutlarını açığa çıkarıyor?

İkbal Uzuner ve Ayşenur Halil cinayetleri, kadınlara yönelik şiddetin ve kadın düşmanlığının çok boyutlu bir sorun olduğunu son zamanda bir tokat gibi yüzümüze çarptı. Kadınlar kendini güvende hissetmiyor. Bu olayla beraber sınır ihlalleri ve kadını değersizleştiren söylem ve küfürlerde bulanmanın ve buna göz yummanın bile kadınların uğradığı taciz, tecavüz, kadına şiddet ve kadın cinayetleri gibi trajik olaylara zemin oluşturduğunu görüyoruz. Bu ve buna benzer sorunlarla mücadele edebilmek için toplumsal ve hukuki düzenlemelerin yapılması şart. Ayrıca yasal düzenlemeler başta olmak üzere toplumsal cinsiyet eşitliği, eğitim ve toplumsal bilinçlenme gibi alanlarda daha fazla çaba sarf edilmesi gerektiğini bize gösterdi. Kadınların güvenli bir yaşam sürdürebilmeleri için bu sorunların köklü bir şekilde ele alınması gerekir. Kadınlar içinde bulunduğu toplumda kendini güvende hissetmediğinde kendi yöntemleriyle güvenlik oluşturmaya çalışıyorlar. Örneğin, bu cinayetlerden sonra biber gazı satısında artışta bunu destekler niteliktedir. Ancak bu sınırlı güvenlik anlayışı kalıcı bir çözüm değildir. Kadınlar sırf cinsiyetlerinden dolayı bunca şeye katlanmak zorunda değiller. Şiddeti doğuran cinsiyetçi algıyı değiştirebilmek için öncelikle toplumdaki suça eğilim oluşturan nedenlerin ortadan kalkması, damgalamaya ve ayrımcılığa karşı toplumsal eşitlik ve haklar mücadelesi içinde ulusal politikaların oluşturulması gerekmektedir.

- "Incel" kimliği, bu tür kadın cinayetleri ile nasıl ilişkilendirilebilir? Sizce bu cinayetlerde yer alan katillerin düşünce yapıları ve motivasyonları "incel" kavramı ile örtüşüyor mu?

Kesinlikle örtüşüyor keza katil Semih Çelik’in, “Incel” adı verilen tehlikeli gruplarla bağlantılı olduğu da ortaya çıktı. Inceller daha çok asosyal ve özgüvensiz, kadınları sadece cinsel obje olarak değerlendiren, cani Semih Çelik gibi genç erkeklerden oluşan bir topluluk. Özellikle ülkemizdeki incel gruplarına baktığımızda kadın cinayetlerini meşrulaştıran, hayvana şiddeti ve çocuk istismarını savunan, ırkçı gruplardan oluştuğunu daha çok görüyoruz. Kadın cinayetlerini ve tecavüzcüleri daha çok örnek alıyorlar ve erkek iktidarını böyle karşılayacaklarını düşünüyorlar. Özellikle son 10 yılda artış gösteren bu grubun sayılarında suç için birbirlerini teşvik ettiklerini ve suça yardımcı oldukları anlaşılıyor. Bu trajedi hakkında yapılan bazı sosyal medya forumlarında bu cinayetleri destekleyen yorumların yapılması da bunu destekler niteliktedir.