Hepimiz market alışverişine gidiyoruz. Ve genelde gittiğimiz zincir marketler oluyor. Pekiyi bu marketlerde dikkatimizi çeken şeyler neler diye size sorsam.  Ne dersiniz? Cevabını duyar gibiyim. Markette gördüğümüz olağan ürünlerin haricinde A dan Z ye birçok ürünü pazarlıyorlar. Bin bir çeşit market desek yalan olmaz. Her çeşit ürün var.

Gelin bu marketleri kısaca mercek altına alalım. Birkaç ürünü beraberce inceleyelim. Mesela süt, beyazpeynir, kaşarpeyniri fiyatlarına bakalım. Sizde bu marketlerde bu ürünleri hatta diğer ürünleri de inceleyebilirsiniz. Sonuç olarak kendi markalarıyla ürettikleri ürünlerin hepsinde aynı fiyat olduğunu gözlemleyeceksiniz. İyi de neden fiyatlar aynı. Zincir marketler arasında fiyat farklılığı yok. Bunlar tekel ürünü değil sonuçta. Normalde bir marketteki bir sigara öteki markette de aynı fiyattır. Çünkü tekel ürünüdür. Ancak maalesef bu firmalar kendi aralarında tekelleşmişler. Tekel ürünü haricinde de fiyatlar aynı. Sadece bu uygulama süt, beyazpeynir ve kaşarpeyniri ile sınırlı da değil elbette. Kısacası bu marketler kendi aralarında rekabet yapmıyorlar. Rekabet yapsalar fiyatlar farklı olur. Vatandaşta kendi açısından uygun olan ürünü almak için ucuz olanı veya kendi fikrine göre daha kaliteli olduğunu düşündüğü ürünü alacaktır. Pekiyi bu firmalar kendi aralarında neden rekabet etmiyorlar. Çünkü kendilerinden daha ucuza başka marketlerin satması mümkün gözükmüyor. Zincir marketler haricinde olan marketlerin kendi işyerine toptancıdan sınırlı sayıda ürün alırken zincir marketler direkt fabrikadan kamyon kamyon daha ucuza alıyorlar. Çünkü her birinin binlerce marketi var.

Bu aşamada size kartellerden bahsetmek istiyorum. Kartel ne demek önce onu öğrenelim. Birbirinden bağımsız işletmelerin, daha çok kazanç elde etmek ya da başka kuruluşların, işletmelerin rekabetlerini ortadan kaldırmak gibi amaçlarla kurdukları büyük birliğe kartel denir.

Ülkemiz serbest piyasa ekonomisi kuralları geçerlidir. Ve rekabete dayalıdır. Ancak kartel sistemi rekabetin önünde en önemli engeldir. Ülkemiz kanunlarına göre kartelleşmek yasaktır.

Kartellere karşı etkili caydırıcı yaptırımlara sahip olmayan hiçbir ekonomi serbest olduğunu iddia edemez. Prof. Lipsky, kartelleşmek demek bir nevi tekel olmak demektir. Ve ülkemiz kanunlarına göre devletten başka hiçbir kimse veya kurumun tekelleşmeye hakkı yoktur. Rekabetin yok edildiği bu sistemde rekabet kurulunun devreye girmesi şarttır.

Bir yandan bakkallar, marketler yok olurken zincir marketler örümcek ağı gibi şehirlerimizin en ücra köşelerine kadar sarıyor. Farkında olmadan bizlerde ister istemez market zincirlerine cazibesine kapılıp gönülden zincire vuruluyoruz. Bu zincire vurma zamanla bizleri kendilerine köle yapacaktır. Ancak böyle bir kartel olmasaydı birbirleriyle rekabet etselerdi daha kalitelisini daha ucuza alabilirdik. Onlar rekabeti diğer bakkal ve marketlerle yapıp birçoğunu yok ettiler. Çevremizde başka bakkal ve market neredeyse hiç kalmadı. Ancak birilerinin kâr davası, birilerinin ekmek parası…

En büyük tehlike ise yarın herhangi bir ürünü stoklayıp istediği fiyattan satabilirler. Aslında var olan bir ürünü piyasadan çekerek kıtlığa düşürebilirler. Yumurtanın, portakalın veya diğer ürünlerin fiyatı belki de ondan pahalıdır.

Kim bilir!