GİRİŞ…

İlki dün yayımlanan ve üç bölümden ibaret olacak makale dizisinin konusu Azerbaycan Türklerinin hâfızâlarında acılı bir zaman dilimi ve vakâ olarak yer alan Azerbaycanlılar Soykırım Günü’ne dair olup makale dizisinin dünkü bölümünde Jülyen ve Gregoryen Takvimlerinden kaynaklanan farktan, Rusya’da 13 Mart 1917 tarihinde Çarlık Monarşisinin sona ermesiyle sonuçlanan Şubat Devrimi ve bu devrimden sekiz ay sonra 7 Kasım 1917 tarihinde Rusya’da merkezî iktidarın Bolşeviklerin eline geçmesiyle sonuçlanan Ekim Devrimi’nden, Aralık 1917 ayı ortalarında Lenin’in emriyle Bolşevik silahlı unsurların kurucu meclisi basması sonucu kurucu meclisin dağıtıldığı ve Rusya’da Bolşeviklerin kontrolünde baskıcı bir idare başladığından bahsetmiştik. Makale dizisinin bugünkü ikinci bölümünde de Şubat ve Ekim Devrimleri nedeniyle istikrarsızlaşan Güney Kafkasya ve 31 Azerbaycan’daki Mart Katliamı’ndan bahsedeceğiz.

Azerbaycanlılar soykırım günü-1

İSTİKRARSIZLAŞAN GÜNEY KAFKASYA VE BAKÜ…

Şubat Devrimi’nden itibaren Rusya coğrafyasında yaşanan gelişmelere paralel olarak hızla istikrarsızlaşan Kafkasya’da (Bakü ile çevresini kapsayan ve) Bakü Guberniyası [1] olarak bilinen idarî birimde Lenin’in arkadaşlarından Ermeni asıllı Bolşevik [2] lider Stephan Şaumyan [3] liderliğinde 2 Temmuz 1917 tarihinde (26 Temmuz 1918 tarihine kadar devam edecek olan) “Bakü Sovyeti” adlı geçici bir hükûmet kurulur. Bu Hükûmeti oluşturan üyelerin çoğunluğu Bolşevik idi. Bakü merkezli bu idarî yapı 13 Nisan 1918 tarihinden sona erdiği 31 Temmuz 1918 tarihine kadar da “Bakü Komünü” olarak adlandırılır. Bakü Sovyeti ya da Bakü Komünü lideri olarak da tanınan Şaumyan Mart 1918 ayında Bolşevik lider Lenin tarafından Kafkaslarda Bolşevik iktidarın etkin hâle gelmesiyle görevlendirilir.

31 MART KATLİAMI

Rusya için hayatî önem taşıyan Bolşevik-Taşnak Şaumyan’ın önderliğini yaptığı Bakû Sovyeti, Azerbaycan’da iş başındaydı. Bakü Sovyeti birlikleri esasen Ermenilerden oluştuğu gibi Türk karşıtı siyaset yürüten Bakû Sovyeti rehberliği, Taşnak [4] örgütü liderleri ile gizli iş birliği içindeydi. 30-31 Mart ve 1 Nisan 1918 tarihlerinde binlerce Azerbaycan Türkü, milliyetçi ve Bolşevik Ekim Devrimi karşıtı düşünceleri nedeniyle öldürülmüştür Azerbaycan Bu zaman zarfında sadece Bakü’-de binlerce Azerbaycan Türkünü katleden Ermenilerin, Bakü özelindeki amacı Bakü sâkini Azerbaycan Türklerini yok ederek, petrol servetini sahiplenmek ve burayı Ermeni toprağı ilân etmekti.

30 Mart-1 Nisan arasında üç gün boyunca Bakü, Kuba, Şamahı, Ağdaş, Gökçay, Karabağ, Zengezur, Nahçıvan ile diğer nice yerleşim merkezinde Azerbaycan Türklerine kar-şı Ermeniler tarafından sürdürülen ve tarihte benzeri az görülmüş bu acımasız soykırımda Bakü’de 18.000, Zengezur’da 8.229, Şamahı’da 7.000 ve Kuba’da 6.000 kişinin öldürüldüğü tahmin edilmekte, Salyan, Navahi, Lenkeran, Kürdemir gibi diğer bölgelerde de katliamlar yapılmış olmakla birlikte katledilenlerin tam sayısı bilinmemektedir.

1918 yılı genelinde Ermeni milisleri ve çeteleri tarafından katledilen Azerbaycanlı sayısı tahminî olarak 50 bin civarında olup Azerbaycan ve Bakü uzun süre bu katliamın acısından kurtulamamıştır. Bu olay tarihe Mart Gırgını ve 31 Mart Katliamı diye yazılmıştır.

31 Mart Katliamı’na şahit olan Kulka adlı bir yabancı, kendi hatırâlarında şöyle yazmıştır:

“Sadece Müslüman ahâlinin oturduğu mahâllelere girip ahâliyi öldürüyor, kılıçla parçalıyor, süngülerle delik deşik ediyor, evleri ateşe veriyor, çocukları bu ateşlere atarak canlı canlı yakıyor, üç dört günlük süt ememe çağındaki çocukları ise süngülere takıyorlardı.

Olayların ardından toprağa gömülmüş seksen yedi Müslüman cesedi bulundu. Bunların kulakları, burunları kopartılmış, karınları yırtılmış, organları kesilmişti.

Öldürmedikleri kadınların saçlarını yekdiğerine bağlayarak çıplak bir hâlde sokaklarda dolaştırarak tüfek dipçikleri ile darp ediyorlardı…

Kimseye acımıyorlardı.

Çocuklara acımadıkları gibi, ihtiyarlara da aman yoktu.

Mesela, Alizâde Hacı Emir’in evinde 80 yaşlı annesi, 70 ve 60 yaşlı kadınları öldürülmüş ve 25 yaşlı taze gelini canlı canlı duvara çivilenmişti”

30 Mart - 1 Nisan 1918 döneminde yaşanan “Mart Gırgını (Olayları)” ya da “31 Mart Katliamı” olarak bilinen olaylarda Bakü, Şamahı, Guba, Haçmaz, Lenkeran, Hacıkabul, Salyan, Zengezur, Karabağ, Nahçıvan ve Bakü Sovyetinin kontrolündeki diğer bölgelerde Bakü Sovyeti ve (“Taşnaksutyun” olarak da bilinen) Ermeni Devrimci Federasyonu kuvvetleri ile (Azerbaycanlı soydaşlarımızın mensubu bulunduğu) Müsâvât Partisi [5] ve Kafkas Süvari Tümeni arasında meydana gelen çatışmalar sırasında Azerbaycan Türklerine yönelik katliam yaşanmış olup, bu katliamda Azerbaycanlı Müslüman Türk ve diğer Müslümanlardan on binlerce insan öldürülmüştür.

Not: Devam edecek

SON NOTLAR

[1] Guberniya: Rusya’da 1708-1929 döneminde var olan idarî taksimata ait bir yönetim bölümüdür. Guberniya, Rusçaya I. Petro döneminde Batı Avrupa’dan geçmiş Latince kökenli bir kelime olup Türkçeye vilâyet şeklinde tercümesi mümkündür. I. Petro’dan itibaren Rus devlet teşkilat tarihinde temel yerel yönetim birimleri bu ismi almıştır.

[2] Bolşevik: Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi (RSDİP)nin 1903 Kongresinde partinin üyelik tanımı üzerinde yaşanan ihtilaf sonucu meydana gelen ayrışma kapsamında parti, bünyesindeki iki farklı hizipten Julius Martov’un liderlik ettiği (ve “azınlıkta kalanlar” anlamında kullanılan) Menşevikler ile Lenin’in liderlik ettiği (ve “çoğunlukta kalanlar” anlamında kullanılan) Bolşevikler şeklinde ikiye gruba bölünmüştür. Kongrede Lenin yanlıları çoğunlukta olduğu için Rusça “çoğunluk” anlamına gelen Bolşevik olarak, azınlıktaki Martov yanlıları da Menşevik olarak adlandırılacaktır. Kongreden sonra iki taraf arasında birleşme girişimleri olsa da birleşme gerçekleşmeyecek ve 1912 yılında kesin ayırım yaşanacaktır. Bolşevikler Ekim Devrimi ile iktidarı alacaklar ve sonra da Sovyetler Birliği'ni kuracaklardır.

[3] Stepan Şaumyan (1878-1918). Tiflis’te doğmuştur. 1902 yılında Tiflis’te Ermeni Sosyal-Demokrat Birliğini ve Proletarya gazetesini kurmuş, Avrupa’da öğrenimini sürdürürken Rus sosyalizminin önde gelen kişileriyle tanışmış, RSDİP’nin II. Kongresinde Bolşevik Grubuna katılmıştır. Lenin’in sadık yandaşıydı. Kafkasya’daki ve özellikle Tiflis ve Bakü’deki işçi ve sosyal-demokrat hareketinde önemli rol oynamıştır. 1917 yılı ortalarında Bakü Sovyeti başkanlığı yapmış ve Bolşevik Partisi Merkez Komitesine seçilmiştir. Ekim Devrimi’nden sonra Rusya’nın Kafkasya Olağanüstü Komiserliğine atanmıştır.

[4] Taşnak(sutyun): Taşnak Partisi ya da Ermeni Devrimci Federasyonu (Ermenice: Daşnaktsutyun), bir radikal milliyetçi Ermeni siyasî örgütüdür. Ermenistan'ın bağımsızlığını sağlamak amacıyla 1890 yılında kurulmuştur. Örgüt özellikle Rusya'daki Ermeni örgütleri başta olmak üzere birçok örgütün birleşmesinden oluştuğundan bu adın verilmesi uygun görülmüştür.

[5] Müsâvât Partisi: Azerbaycan'ın en eski siyasî partisidir. Müsâvât Partisi, 1911 yılında kurulmuş olup, günümüzde de Azerbaycan'ın ana muhalefet partilerinden biridir. Müsâvât Partisi 1911 yılında, İstanbul'da sürgünde yaşayan Mehmed Emin Resulzâde'nin girişimi sonucunda, kuzeni Mehmed Ali Resulzâde, Abbasgulu Kâzımzâde ve Tağı Nağıoğlu tarafından Bakü'de kurulmuştur.