“Efendiler!

“… milletimizi esir etmek isteyen düşmanları,

Allah’ın yardımıyla kesinlikle mağlûp edece­ğimize dair

emniyet ve itimadım bir dakika olsun sarsılmamıştır.

Bu da­kikada bu kesin inancımı yüksek heyetinize karşı,

bütün millete karşı ve bü­tün âleme karşı ilân ederim.”

Başkumandan Mustafa Kemâl Paşa

(5 Haziran 1921 tarihinde TBMM tarafından Başkumandanlık Kanunu’nun kabulü üzerine Meclis Genel Kuruluna yaptığı konuşmadan)

O gece…

26 Ağustos Cumartesi gecesi…

Gazi ve Müşir (mareşal) Başkumandan, Fevzi Paşa, Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa ve karargâhlarının savaş kademeleri saat 03.30’da atlara bindiler. Sisli, serin ve karanlık bir geceydi. Fenerli iki süvari yol göstermek için öne geçti. Ardından yola koyuldular.

Gazi ve Müşir Başkumandan, intikâl hâlindeki kutlu savaşçıların önünde ve tek başında gidiyordu. Arkasından Fevzi ve İsmet Paşalar geliyordu. Daha arkada da kurmaylar, yâverler ve diğer görevliler vardı. Ağır ağır Kocatepe’ye çıktılar.

Gazi ve Müşir Başkumandan ve diğer komutanlar, cephenin hemen yanındaki Kocatepe’de ileri komuta yerinde hazırlar. Onlar için uyku yok.

O geceyi İsmet Paşa şöyle anlatıyor:

“O gece sabaha kadar uyuduk mu, uyumadık mı bilmiyorum. Sadece çok iyi hatırlıyorum, Cephe Kumandanı olarak, birliklerin hepsinin yerlerinde hazır olup - olmadığını sabaha kadar kim bilir kaç defa sordum. Müsterih oldum. En heyecanlı günümüz. O güne kadar düşmanın bizden ne kadar bilgi aldığını bilmiyoruz ve yarın ortalık açıldığı zaman her şey meydana çıkacak. Tabii (ki) beklenmesi kumandan için çok heyecanlı olan bir gece.”

CEPHEDEKİ YUNAN ASLÎ KUVVETLERİ VE YÜKSEK KOMUTA HEYETİ…

Yunan Küçük Asya Ordusu Komutanı Korgeneral Georgos Hacıanesti, İzmir Körfezinde demirli Averof gemisindeki başkomutanlık karargâhındadır.

Eskişehir - Afyon hattındaki cephede bulunan Yunan kuvvetleri ana unsurları ve yüksek komuta heyeti de;

- Kuzeyde Tümgeneral Petros Sumilas komutasındaki Eskişehir Grubu (ya da 3. Yunan Kolordusu),

- Güneyde ise Tümgeneral Nikolas Trikupis komutasındaki Afyon Grubu (ya da Yunan 1. Kolordusu),

- Afyon’un batısında ise Tümgeneral Kimon Diyenis Komutasındaki Yunan İhtiyat Kolordusu şeklindeydi.

CEPHEDEKİ TÜRK YÜKSEK KOMUTA HEYETİ

Türk komuta heyeti de;

- Başkumandan Mustafa Kemâl Paşa,

- Gnkur.Bşk. Fevzi (Çakmak) Paşa,

- Garp Cephesi Komutanı İsmet (İnönü) Paşa,

- 1. Ordu Komutanı Nurettin (Konyar) Paşa (ve emrinde Albay İzzettin (Çalışlar) Bey komutasındaki 1 Kolordu, Albay Ali Hikmet (Ayerdem) Bey komutasındaki 2. Kolordu ve Albay Kemalettin Sami (Gökçen) Bey komutasındaki 4. Kolordu),

- 2. Ordu Komutanı Yakup Şevki (Subaşı) Paşa (ve emrinde Albay Şükrü Naili (Gökberk) Bey komutasındaki 3. Kolordu ve Kazım (İnanç) Paşa komutasında komutasındaki 6. Kolordu),

- Fahrettin (Altay) Paşa komutasında 5. Süvari Kolordusu ve

- Albay Halit (Karsıalan) Bey komutasında (kolordu muadili) Kocaeli Grubu şeklindeydi.

FECİRLE BAŞLAYAN BASKIN TARZINDA BİR TAARRUZ…

Saat 05.30.

Fecirle birlikte başladı harekât. Toplarla başlayan taciz atışı yarım saat devam etti. Müteakip bir saat zarfında da önemli noktalar top atışı ile kutlu savaşçıların taarruzuna elverişli kılındı.

Gazi ve Müşir Başkumandan’ın komutasında Afyon güneyinde şanlı piyade, topçu, süvari ve diğer bahadırlardan müteşekkil cümle kutlu savaşçıların Yunan mevzilerini, makineli tüfek yuvalarını ateş altına alan ve tahrip eden toplarının ateşiyle büyük ve umûmî taarruzunun şiddeti de arttı.

Ne Yunanlar böyle kesif ve dehşet verici ateş görmüştü, ne de Türkler. Tepeler yanıyordu adetâ. Yunan mevzileri, makineli tüfek yuvaları, kamyonları, topları ve mühimmatı berhavâ oluyordu. Kocatepe dahi zangırdıyordu. Kutlu piyadeler taarruz mevzilerine ve tel örgülere doğru ilerlemeye başladılar. Bu yoğun ve cehennemî ateş başarıyla tamamlandı. Ardından bataryalar bu kez on dakika sürecek imhâ ateşine geçip siperleri ve gözetleme yerlerini dövmeye başladılar.

Gazi ve Müşir Başkumandan, ateş planını, topların ustaca kullanımını pek beğenmişti. Nitekim, bu memnuniyetini de Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa’ya ifade etti de.

Bazı tel örgüler, topçu ateşinden kaynaklanan basınçla yıkıldı, bazıları da istihkâmcılar ya da şevke gark olan neferler tarafından yıkıldı.

İmhâ ateşi bitiminde, subaylar ve askerler, açılan gediklerden düşman mevzilerine korkusuzca daldılar.

BAŞARILI TOPÇU ATEŞİNE İLİŞKİN BAŞKUMANDAN’IN DEĞERLENDİRMELERİ…

Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Gazi Mustafa Kemâl Paşa’nın 4 Ekim 1922 tarihinde Büyük Zafer hakkında yaptığı konuşmada 26 Ağustos’ta Türk topçularının durumunu şu şekilde anlatmaktadır:

“Arkadaşlar!

Topçularımız bu mevzilere gece geldiler ve karanlık içinde mevzi aldılar ve fecirle beraber bütün dünyanın gözleri açıldığı zaman ateşe başladılar. Tam bir takdir ve hürmetle bunu anmak isterim ki, topçularımızın o gün göstermiş olduğu ustalık ve anlayış, bütün dünya topçuları için örnek olacak nitelikte idi. Askerî hayatımda bu kadar mükemmel bir topçu ve bu kadar mükemmel idare edilmiş bir topçu ateşi(ni) nâdiren gördüm.

Topçularımız, saat 05.30’da endahta yani atış tanzimine başladılar; bilirsiniz ki, topçulukta evvelâ ateş tanzim etmek için endaht (atış tanzimi – tanzim atışı) yapılır. Yarım saat zarfında bütün bu cephe üstünde endaht tanzim edilmiş ve saat altıda yani yarım saat sonra bu saydığım hedefler üzerine şiddetle tesir endahtına başlanmıştır. Bu mevzîler, çok ve çok sağlamdı...”

YUNAN SAVUNMA HATLARINA İLİŞKİN BİR İNGİLİZ KURMAYININ DEĞERLENDİRMELERİ…

Bu mevzîlerin savunma ile ilgili kıymetini en son tetkik eden bir İngiliz kurmayının verdiği raporda,

“Eğer Türkler, mevzileri dört, beş ayda işgâl ederlerse, bir günde düşürdüklerini iddia edebilirler.” deniliyordu. Fakat Türklere, bu mevzileri ele geçirmek, için üç, dört ay değil, bir gün de değil, sadece bir saat kâfi gelmişti.”

Büyük Taarruz Gazisi Mehmet Ali Soy’un anlatıları…

Büyük Taarruz'da sağ kolunu kaybeden şanlı gazimiz Mehmet Ali Soy anlatır, adeta o günleri

tekrar yaşarcasına:

“Gündoğumu sıraları yani sabah namazı ile gündoğumu arasında toplarımız geriden ateş etti.
Ama öyle bir grup ateş etti ki düşmanın istihkamını savurdu. Yani “düşman” diye bir şey kalmadı orada. Hemen ardından top ateşi kesildi. ‘Haydi, Hücum!’ dediler. ‘Allah Allah’ sadâları semâya yükseldi. Yunan savunma hatlarının tel örgülerini makasla kestik, teptik ayağımızla, girdik içeriye. Düştük düşmanın arkasına!”

ÖNEMLİ SAVUNMA MEVZİLERİ ZAPTEDİLMEYE BAŞLANIYOR…

Kaleciksivrisi, Tınaztepe ve Belentepe üç önemli Yunan savunma mevzii mevzii idi. Kutlu askerler Tınaztepe, Toklutepe, Belentepe ile Kalecik Sivrisi’nden Yunan birliklerini püskürttüler. Büyük Kaleciktepe ile Çiğiltepe arasında on beş kilometrelik alanda, düşmanın birinci hat mevzilerini ele geçirdiler.

5. SÜVARİ KOLORDUSUNUN BAŞARILI MANEVRÂSI…

Saat 10.00…

Büyük Taarruz öncesinde Afyon güneybatısına intikâl etmiş olan Fahrettin (Altay) Paşa komutasındaki 5. Süvari Kolordusu gizlice ve süratle Ahır dağları üzerinden (Afyon’un bastısındaki) Sincanlı ovasına akıp (kuzeyindeki) Dumlupınar ovasına doğru ilerledi, düşmanın muharebesini sekteye uğratmak için telefon ve telgraf hatlarını kesip, Afyon-İzmir demiryolunu tahrip etti ve böylece Afyon cephesindeki Yunan birliklerinin İzmir ile demiryolu bağlantısı da kesildi. 5. Süvari Kolordusunun bu başarılı manevrâ ve harekâtı, harekât öncesinde Afyon güneyinden Eskişehir’e doğru kuzey doğuya bakan bir hilâl şeklinde konuşlanmış olan Türk kuvvetlerinin hilâlimsi uçlarının sol taraftan sağa doğru biraz daha daralmasına sebep oldu. Diğer bir ifadeyle 5. Süvari Kolordu Yunan Küçük Asya Ordusunu Afyon Grubunu (1. Yunan Kolordusunu) arka cenahtan kuşatmaktaydı.

Cepheden yüzlerce kilometre uzakta bir komutan…

Yunan Küçük Asya Ordusu Komutanlığı karargâhı İzmir limanında demirli bir Yunan savaş gemisindeydi. Küçük Asya Ordusu Komutanı Korgeneral Georgos Hacınesti baskın tarzında başlayan 26 Ağustos’taki Büyük Taarruz esnasında da cephede değil cepheden 420 km uzakta olan İzmir’deydi.

Yunan Küçük Asya Ordusu Komutanının vahim emri…

Küçük Asya Ordusu Komutanı Hacıanesti’nin daha önceden verilmiş emri gereği cephedeki bu ana unsurların (1. ve 3. Yunan Kolorduları ile İhtiyat Kolordusunun) her biri İzmir’deki Küçük Asya Ordusu Komutanlığına bağlı olduğundan doğal olarak cephedeki bu Yunan aslî unsurları arasında hiyerarşik bir ilişki de mevcut değildi.

MUKAYESELİ DURUM…

Bir harekât ortamında bu durumun çok büyük olumsuzlukları beraberinde getirmesi kaçınılmazdı. Zira harekât ortamının hızlı değişkenliği esnasında cephedeki birliklerin İzmir’deki Küçük Asya Ordusu Komutanlığı üzerinden esnek ve etkili bir şekilde kullanılması hiç mi hiç mümkün olamazdı. Diğer yandan Türk tarafında ise Başkomutan, Gnkur.Bşk., Batı Cephesi Komutanı, 1. ve 2. Ordu Komutanları, Kolordu Komutanları cephede ve asıl muharebe hattında olup cephedeki harekât ortamında süratle değişen durumlara göre süratle karar verilmekte, kuvvetler elastiki ve etkin bir şekilde kullanılmakta, gereken yerlere süratle kuvvet kaydırılmakta ve teksif (kuvvet yoğunluğu) sağlanmaktaydı.

Harp prensiplerine göre…

Hacıanesti’nin harp prensiplerine aykırı bahse konu emri gereği Eskişehir – Afyon Cephesindeki Yunan kuvvetlerinde emir – komuta birliği olmadığı gibi, bu kuvvetleri sürekli değişen harekât ortamının gerektirdiği şekilde esnek ve etkili bir şekilde kullanabilmek de mümkün olmamıştır. Bu durum Yunan Küçük Asya Ordusuna son derece pahalıya mâl olacaktır.

AFYON CEPHESİNDE DEVAM EDEN ŞİDDETLİ HAREKÂT…

Türk birlikleri harekatın ilk günü sabahtan öğleye dek birçok önemli savunma mevziini ele geçirmesine rağmen Yunan birlikleri aynı gün ilerleyen saatlerde kaybettiği kimi mevzileri geri almayı başardı. Gün boyunca devam eden muharebe nedeniyle Yunanlara ait tahkimât ve engelleri tahrip edildi. Fahrettin Paşa komutasındaki 5. Süvari Kolordusu da harekât planına uygun olarak başarılı bir şekilde Yunan hatlarının gerisine sarktı.

Tedirgin bir bekleyiş var. Asıl düğüm 27 Ağustos Pazar günü çözülecek.

Hacıanesti’nin gaflet hâli…

26 Ağustos Cumartesi sabahı Türk taarruzu başladığında Küçük Asya Ordusu Afyon Grubu (1. Yunan Kolordusu) Komutanı Tümgeneral Nikolas Trikupis, Karargâhı İzmir limanındaki bir Yunan savaş gemisinde gemisinde bulunan Küçük Asya Ordusu Komutanı Korgeneral Georgos Hacıanesti’yi, asıl taarruzun Eskişehir’e değil Afyon’a yapıldığına inandıramamıştı. Daha sonra işin ciddiyetini anlayan Korgeneral Hacıanesti, İhtiyat Kolordusu Komutanı Tümgeneral Diyenis’e, Trikupis’e destek olunması için gerekli emri vermiş ise de muharebenin kaderini değiştirecek önemdeki bu haberleşmeler sürüp giderken Afyon’daki Yunan cephesinin başarılı Türk taarruzu sonucu Trikupis’in bu emri hiçbir işe yaramamıştır.

Devam edecek…

KAYNAK

Makale, İrfan Paksoy’un “Büyük Taarruz Destanı” isimli (basılmamış) eserinden derlenmiştir.