GİRİŞ…

1937-1938 döneminde Stalin tarafından SSCB bünyesindeki Türk illerinde gerçekleştirilen Büyük Tasfiye, Büyük Temizlik ya da Repressiya bağlamında sözde mahkemelerde mesnetsiz ithamlarla yargılanıp ölüme mahkûm edilen aydınlardan biri de 4 Ekim 1938 tarihinde kurşuna dizilerek öldürülen Özbekistan Türkü Abdülhamit Süleyman Çolpan (1897-1938)’dır. Merhumun vefatının 85. yıldönümünde “Çolpan-1” başlıklı yazımızda öz ve edebî yaşamını anlattıktan sonra “Çolpan-2”, “Çolpan-3” ve “Çolpan-4” başlıklı yazılarımızda öne çıkan kimi şiirleri ile birlikte andıktan sonra bu takip eden bölüm ile de anmaya devam edeceğiz.

ÜLKENİN HAZİN HÂLİ…

Ekim Devrimi’nin ardından Moskova’daki merkezî Bolşevik idare tarafından 25 Ocak 1918 tarihinde Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin (RFSSC) kurulduğu ilan edilmiş, eski Rus Çarlığı toprakları özerk cumhuriyetlere ayrılmış ve her millete yerel yönetimlerini örgütleme hakkı tanınmıştır. Ekim Devriminin ardından ülkede başlayan iç savaş 1921 yılında Bolşeviklerin zaferiyle sonuçlandıktan sonra Bolşevikler Beyaz Rusya, Ukrayna, Orta Asya ve Transkafkasya (Güney Kafkasya)’da da muhaliflerini bertaraf ederek Rusya coğrafyasına Moskova’daki Bolşevik otoritesini hâkim kıldılar. 30 Aralık 1922'de Rusya FSSC’nin, Beyaz Rusya SSC, Ukrayna SSC, Orta Asya ve Kafkas cumhuriyetleri ile birleşmesi sonucu SSCB resmen kuruldu. 1924 yılında SSCB’ye bağlı olarak Özbekistan SSC adıyla bir devlet kurulur. Yöneticileri komünist olan bu devlet gerçekte Moskova’ya bağlı (uydu) bir devletti. SSCB bağlısı diğer Türk cumhuriyetlerindeki Komünist idareler zamanında kamunun “Sovyet insanı” yetiştirme projesi kapsamında milliyetçi aydın, kişi, unsur ve temalar susturulmuş, ezilmiş ve yok edilmek istenmiştir. Bu çerçevede aydınlar da adeta devlet terörüne ve yargısız infazlara muhatap olmuştur. Bu devlet terörünün Özbekistan’daki mazlumlarından birisi de Çolpan’dır. Nitekim Şair aşağıdaki “Güzel Türkistan” başlıklı bu şiirini yazdığı 1938 yılında mesnetsiz ithamlarla sözde mahkemede yargılanarak idama mahkûm edilir ve 4 Ekim 1938 tarihinde kurşuna dizilerek öldürülür.

GÜZEL TÜRKİSTAN

Güzel Türkistan, sana ne oldu.
Seher çağında güllerin soldu.
Çimenler berbad, kuşlarda feryad.
Hepsi bir mahzun olmaz mı dilşâd. [1]
Bilmem niçin kuşlar ötmez bahçelerinde.
Birliğimizin sarsılmaz dağı.
Ümidimizin sönmez çerağı. [2]
Birleş ey halkım, gelmiştir çağı.
Bezensin şimdi Türkistan bağı.

Uyan halkım bitsin artık bunca zulümler.
Bayrağını al kalbin uyansın.
Kulluk, esâretin her şeyi yansın.
Kur yeni devlet, düşmanlar ürksün.
Yüce Türkistan göklere değsin.
Yayıl, yeşer öz vatanın gül bağlarında.

ANADOLU’DAKİ MİLLÎ MÜCADELE’YE MORAL DESTEK…

Kazak Türkü Mağcan Cumabay gibi Türk İstiklâl Savaşı’nı gönülden destekleyen ve bu amaçla şiirler yazan bir Türkistan evlâdı da Çolpan’dır. 1920’li yıllarda Anadolu Türklerinin emperyalizme karşı verdiği savaşı da yakından takip eden Çolpan, aşağıdaki “Tufan” başlıklı şiirinde; “Ey İnönü, ey Sakarya, ey istiklâl erleri, / Yürü mazlumlar tufanının öç alıcı selleri” diyerek Anadolu Türklerinin yanında olduğunu açıkça dile getirmiştir. Çolpan, bu şiiri ve diğer millî temalı yazı ve sözlerinden dolayı Özbekistan’daki kukla Sovyet yönetimi tarafından birçok kez yargılanarak, hapsolmuştur.

TUFAN

(Anadolu Kışlasının Muzaffer Ordularına)

Ey İnönü, ey Sakarya, ey İstiklâl erleri,
Misak-ı Millî’ye dek hiç durmadan ileri.
Bilmezler ki, cennet gibi toprağınız düşmanın
Bebekleri bile çiğneyen ayakları altında!
Bilmezler ki, sesiniz; haksız işgallerin,
İnsafsızca şamata ve saldırıları altında!

Bilmezler ki, “medeniyet beşiği”nde oturan
Cellâtların bütün tamah ve hırsları sizlerde;
Bilmezler ki, hürriyet diye şamata edip,
bağıran kurtların aç gözleri altın dolu yerlerde.
Bilmezler ki, onlar sizi yaşamaya koymazlar,
Bilmezler ki, kanınızı damla damla içerler.
Bilmezler ki, onlar asla sakin halkı sevmezler,
Bilmezler ki, toprak için insanlıktan geçerler.

Bilmezler ki, siz yoksullar son anda
Böylesine zalim düşmanların elinde,
Ebediyen esir, ebediyen köle olmayı
İstemediğiniz için ele silâh aldınız.
Bilmezler ki, sıra sıra köyler,
Sinesi ekmekle dolu topraklar,
Ateş içinde… Bunun için ölümü
Hiçe sayıp canınızı ateşe attınız;
Canı kana, mermiye, ateşe attınız,
Fakat bugün tatlı bir öç aldınız,
Yine ateşli bir tarih yazdınız!
Ey İstiklâl, ey Sakarya, ey İnönü Erleri,
Yürü, mazlumlar tufanının öç alıcı selleri!

Taşkent, Eylül 1922

(Devam edecek)

© 2023. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

SONNOTLAR.

[1] Dilşâd: Gönül hoşluğu, gönlü hoşnut olmuş, gönlü şen.

[2] Çerağ: Mum, çıra, kandil, lamba vb. ışık veren araç.

KAYNAKLAR

Gökdağ, Bilgehan Atsız ve Kabadayı, “Osman; Türk Kurtuluş Savaşının Türk Dünyası Edebiyatındaki Yansımaları”, Yazılışının 950. Yılı Anısına Uluslararası Kutadgu Bilig Türk Dünyası Sempozyumu, Ankara Gürbüz, Yunus Emre; “Özbekistan’da Tarih Yazıcılığı ve Millî Kimlik: Özbeklerin Göçü ve Timur Örneğinde”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 19/2, Kış 2019.

Gömeç, Sadettin; https://www.kutluasya.com /ey-guzel-turkistan-sana-ne-oldu-abdulhamid-colpan/, Erişim Tarihi: 02. 10.2023.

Hacı Bayram Veli Üniversitesi, 3-5 Ekim 2019, Ankara / Türkiye, Sempozyum Bildiri Kitabı, Ankara – Türkiye, https://www.academia. edu/Türk_Kurtuluş_ Savaşının_Türk_Dünyası_Edebiyatındaki_Yansımaları, Erişim Tarihi: 20.09.2022.

Gürbüz, Yunus Emre; “Özbekistan’da Tarih Yazıcılığı ve Millî Kimlik: Özbeklerin Göçü ve Timur Örneğinde”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 19/2, Kış 2019.

Kocaoğlu, Timur; “Çağdaş Özbek Şiiri”, https://tdk.gov.tr/wp-con-tent/uploads/2014/09/1996_01_01_ kocaoglu.pdf, ss.19-20, Erişim Tarihi: 10.12.2020.

Kuçkartay, İristay ve Öz Çolpan, Aynur; “Özbek Edebiyatından Seçmeler II – Çolpan”, https://dergi park.org. tr/tr/ download/ article-file/1362075, Erişim Tarihi: 15.09.2022.

Paksoy, İrfan, “Çağdaş Özbek Şiirinde Yiğit ve Mazlum Bir Ses: Çoplan”, 03.10.2022, http://www. dibace. net/portreler/cagdas-ozbek-siirinde-yigit-ve-mazlum-bir-ses-colpan/, Erişim Tarihi: 02.10.2023.

Paksoy, İrfan; “Bir Kızıl Terör Kurbanı: Abdülhamit Süleyman Çolpan”, 04.10.2022, Milli Devlet Gazetesi, https://www.millidevletgazetesi.net/KoseYazisi/bir-kizil-teror-kurbani-abdulhamit-suleyman-colpan-4718, Erişim Tarihi: 03.10.2023.

Paksoy, İrfan; Türkistan’dan Balkanlara, Basılmamış eser.