GİRİŞ…

Devam eden I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmak ve Rusya’ya da yardım etmek için 18 Mart 1915 tarihinde Çanakkale Boğazı’nı denizden geçmek isteyen Müttefik Devletlerin (İngiltere ve Fransa’nın) bu girişimleri başarısızlıkla sonuçlanınca bu kez 25 Nisan 1915 tarihinde Gelibolu’ya asker çıkararak bu amaçlarını gerçekleştirme yoluna gittiler. Bugünkü makalemin konusu da 25 Nisan 1915 tarihine dair olacak.

18 MART HEZİMETİNİN İNGİLTERE’YE YANSIMASI…

Müttefik Deniz Filosu tarafından 18 Mart 1915 tarihinde icra edilen Çanakkale Deniz Harekâtının Müttefikler açısından hezimetle sonuçlanması İngiliz Hükûmetinde de değişikliğe sebep olmuştur. İktidardaki Asquith [1] Başkanlığındaki Liberal Parti 25 Mayıs’ta, Kabine’ye, Muhafazakâr Partiden de üyeler alarak tabanını genişletmiş ve bir koalisyon hükûmetine dönüşmüştür.

KARA HAREKÂTI KARARI…

Müttefik Donanmasının 18 Mart’taki deniz harekâtının hezimetle sonuçlanması üzerine İngiliz Kabinesi bu kez Çanakkale Boğazı’nın karadan geçilmesi için bölgeye çıkarma yapılması ve ardından da kara harekâtı yapılmasına karar verdi. Gelibolu Yarımadası’nda yapılması planlanan çıkarma ve ardından da yapılacak olan kara harekâtına, Çanakkale’deki İngiliz deniz filosunu desteklemek için gönderilecek olan askerî kuvvetin komutanlığına 12 Mart’ta Savaş Bakanı ­Kitchener [2] tarafından atanan General Hamilton [3] komuta edecekti. Hamilton’un komuta edeceği birliklerden General Birdwood [4] komutasındaki Avustralya ve Yeni Zelanda’dan getirilen birliklerden oluşturulan 30.000 mevcutlu ANZAK [5] Kolordusu Mısır’da toplanarak eğitilmişti. Buna ilaveten General Weston [6] komutasındaki 19.000 mevcutlu 29. Tümen, Çanakkale’deki Kraliyet Donanmasının 11.000 mevcutlu tümeni, General d’Amade [7] komutasında bir tümenlik Fransız kuvveti olmak üzere toplam 80.00 kişilik bir kuvvet vardı. Bu kuvvetten yardımcı unsurlar çıkarıldığında geriye 50.000 kişilik bir muharip kuvvet kalıyordu.

OSMANLI 5. ORDUSU…

Bu gelişmeler üzerine Harbiye Nâzırı Enver Paşa da Çanakkale Boğazı’nda arttırılan hazırlıklara ilaveten 26 Mart’ta Osmanlı Ordusu’nda Alman Askerî Islah Heyetinin Başkanı ve 1. Ordu Komutanı olarak bulunan Mareşal Sanders’i [8] Gelibolu’yu savunmak üzere 24 Mart’ta kurulan 5. Osmanlı Ordusu’na komutan olarak atadı.

5. Ordu, Gelibolu kıyılarını Müttefik kuvvetlerine karşı savunacaktı. 1. Ordu’ya bağlı 3. Kolordu da iki tümeniyle Saros kıyısında, bir tümeniyle de Gelibolu Yarımadanın güneyinde bulunuyordu. Yarbay Mustafa Kemâl komutasında ordu ihtiyatı olarak bulunan 19. Tümen de Maydos (Eceabat) kuzeyindeydi. Anadolu kıyısında da Asya Grubu adıyla Alman General Weber [9] komutasında 3. ve 11. Tümenler vardı.

ÇIKARMA HAREKÂTI…

25 Nisan’da General Hamilton komutasında Gelibolu Yarımadasına çıkarma harekâtı başladı. İngiliz çıkarma birlikleri denizden gelen topçu ateşiyle de destekleniyordu. Çıkarma harekâtının ardından da kara harekâtı başladı. Müttefikler çıkarma harekâtı sonucu Gelibolu Yarımadası’nda altı ayrı bölge (Morto Koyu, Ertuğrul Koyu, Teke Koyu, İkiz Koyu, Zığındere ve Arıburnu) ile Çanakkale Boğazı’nın Asya kıyısında bulunan Kumkale bölgesine toplam 75.000 kişilik bir kuvvet çıkardılar. Çıkarma harekâtı yapıldığı gün Mareşal Sanders ve Yarbay Mustafa Kemâl’in komuta ettiği birlikler Müttefiklere ağır kayıplar verdirdiler.

MÜTTEFİK BİRLİKLERİN SINIRLI İLERLEMESİ…

Bölgedeki 5. Osmanlı Ordusu Komutanı Mareşal Sanders, 25 Nisan akşamından itibaren diğer bölgelerdeki Türk birliklerini Arıburnu ve Seddülbahir Cephelerine kaydırmaya başlamıştı. 26 Nisan’dan itibaren de Yarımada’nın birçok yerinde kanlı muharebeler yapılmaya başlandı. Müttefik Kuvvetleri, Yarımada’yı ele geçirmeye kalkışmışlarsa da bölgedeki Türk birliklerinin çetin mukavemeti karşısında on binlerce kayıp vererek iki ay zarfında ancak birkaç kilometre ilerleyebildiler.

SONUÇ…

Gelibolu yarımadasında gerçekleşecek olan sonraki kanlı muharebeler ise müteakip makalelerimizin konusu olacaktır.

Gelibolu yarımadasında Ağustos 1915 ayı sonlarına kadar devam kanlı muharebeler Eylül ayından itibaren şiddetini kaybetmiş, Aralık ayında başlayan Müttefik Kuvvetlerin Gelibolu’yu tahliye faaliyetleri Ocak 1916 ayının başında tamamen sona ermiştir.

Gelibolu’daki cümle şehit ve gazilerime saygı, minnet ve rahmetle.

SONNOTLAR

[1] Herbert Asquith (1852-1928). 1908 yılında başbakan olmuş, I. Dünya Savaşı’nın ilk iki yılında İngiltere’yi yönetmiş, Çanakkale Harekâtı’nın başarısızlıkla sonuçlanması, Batı Cephesi’nde herhangi bir ilerleme olmaması, Somme Muharebesi’nde yaşanan ciddî zâyiat ve İrlanda’da çıkan Paskalya Ayaklanması (Nisan 1916) siyasî durumunu zora sokmuş, ülkedeki genel hoşnutsuzluğa ek olarak basının da aleyhinde başlattığı sert kampanya sonucu Aralık 1916 ayında Başbakanlıktan istifâ etmiştir.

[2] Herbert Kitchener (1850-1916), İngiliz kara subayı, generali ve mareşalidir. Temmuz 1914 ayında mareşal olarak İngiltere Kabinesinde savaş bakanı olmuştur. 5 Haziran 1916 tarihinde Hampshire kruvazörünün (İskoçya’nın kuzeyinde bulunan) Orkney Adaları açıklarında bir Alman mayınına çarparak batması sonucu boğularak ölmüştür.

[3] Ian Hamilton (1853-1947), İngiliz kara ordusu ve generalidir. I. Dünya Savaşı’nın öncesinde Akdeniz Sefer Kuvveti Komutanı olmuş, Gelibolu Yarımadasına 1904-1905 Rus-Japon Savaşı sırasında gözlemci olarak Japonya’ya gönderilmiştır. 1910 yılında İngiltere’nin Akdeniz Seferî Kuvveti K.lığına getirilmiş, 18 Mart 1915 tarihinde Çanakkale Boğazı’na yapılan Müttefik deniz taarruzunda yaşanan başarısızlık üzerine Gelibolu’ya çıkarma yapacak ve Yarımadayı karadan işgâl edecek kuvvetlere komuta etmiş, 25 Nisan’da yapılan Müttefik çıkarması sonrasında aylarca yapılan muharebelere rağmen sonuç alınamaması ve Müttefik başarısızlığı nedeniyle bu görevden alınarak 16 Ekim’de Londra’ya çağrılmış, yerine General Monro atanmış, sonraki askerî yaşamında geri hizmetlerde görev yapmıştır.

[4] William Birdwood (1865-1951). İngiliz kara ordusu subayı ve generalidir. Gelibolu Muharebeleri’nde ANZAK Kolordusuna komuta etmiştir. 1925-1930 döneminde de Hindistan Ordusunun başkomutanlığını yapmıştır. Kasım 1938 ayında Atatürk’ün cenaze törenine İngiltere Hükûmetinin baş temsilcisi olarak katılmıştır.

[5] ANZAK ifadesi, Çanakkale Kara Harekâtı esnasında İngilizlerin kullandığı Avustralya ve Yeni Zelanda askerlerinden oluşturulan ve bu isimle anılan kolordunun (Australia and New Zealand Army Corps - Avustralya ve Yeni Zelanda Kara Kolordusu) İngilizce kısaltmasının (ANZAC) Türkçe okunuşudur.

[6] Hunter Weston (1864-1940), I. Dünya Savaşı'nda görev yapmış İngiliz general ve parlamento üyesidir. Çanakkale Kara Muharebeleri sırasında Seddülbahir bölgesinde önce 29. İngiliz Tümenine, 8. İngiliz Kolordusuna komuta etmiştir.

[7] Albert d’Amade (1856-1941). Fransız kara ordusu subayı ve generalidir. Şubat 1915 ayında Şark Seferî Kolordusuna atanmış ve bunun başlangıç safhasını oluşturan Gelibolu’daki muharebelere katılmıştır.

[8] Liman von Sanders (1855-1929), Alman kara subayı, generali ve Osmanlı mareşalidir. 30 Haziran 1913 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Alman Askeri Misyon Başkanlığı görevine atanmış, sonrasında da bu göreviyle birlikte 1. Ordu Komutanlığına atanmıştır. 24 Mart 1915 tarihinde Gelibolu ve Çanakkale Boğazı’nı savunmak üzere kurulan 5. Ordu Komutanlığına atanmıştır. 1917 yılı sonunda Sina Cephesinde yaşanan başarısızlık üzerine Mareşal Falkenhayn’ın Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığı görevinden alınmasıyla bu göreve atanmıştır. İngiliz kuvvetlerinin taarruzuyla başlayan Nablus Muharebesi’nde (19.09.1918) Osmanlı birlikleri Filistin’de ağır bir yenilgi yaşamış ve Mondros Mütarekesi’ne dek geri çekilme devam etmiştir. 31 Ekim’de görevini Mustafa Kemâl Paşa’ya devretmiştir. 1919 başında savaş suçu işlediği iddiasıyla altı ay süreyle Malta’da tutuklu kalmış, aynı yıl Alman Ordusu'ndan emekli olmuştur. 1927 yılında “Türkiye’de Beş Yıl” isimli hâtırât türü eseri yayımlanmıştır.

[9] Erich Weber (1860-1933), Alman kara ordusu subayı ve generalidir. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Ordusunda Alman Askerî Misyonununda görev yapmıştır. Harbiye Nazırlığı tarafından Amiral Usedom ile birlikte Çanakkale Boğazı’ndaki kıyı istihkâmlarını kuvvetlendirmekle görevlendirilmiş, Çanakkale Muharebeleri öncesinde Boğaz’ın Anadolu yakasındaki Kumkale'de kurulan Güney Grubu Komutanlığına tayin edilmiş, 22 Ekim 1915 tarihinde de Almanya'ya geri dönmüştür.

KAYNAKÇA