“18 Mart 1915,

Çanakkale Boğazı’nı savunan Çanakkale Kalesi ve Boğazlar Komutanlığı için şerefli bir gün olmuş ve öyle de kalacaktır.” Mareşal Liman von Sanders

GİRİŞ

Dün 109. Yıldönümünü idrak ettiğimiz Çanakkale Deniz Zaferi’ni sebep ve sonuç ilişkilerini de dikkate alarak bu makale sayfasının sınırlılıkları içinde ele almaya başladığımız, üç bölümden ibaret makale dizisinin ilk iki bölümü dün ve önceki gün paylaşılmıştı. Bahse konu makale dizisinin son bölümü de bugün okuyucular ile paylaşılmaktadır.

SAVAŞ KONSEYİ’NİN KARARI…

İngiltere Denizcilik Bakanı Churchill ve Maliye Bakanı Lloyd George tarafından düşünülen Çanakkale Boğazı’nın denizden zorlanarak geçilmesi ve İstanbul işgâl edilerek Osmanlı Devleti’nin savaş dışı bırakılması önerisi 15 Ocak 1915 tarihinde İngiliz Savaş Konseyi’nde [1] kabul edilmiştir

AMİRAL CARDEN…

Savaş Konseyi'nin 15 Ocak 1915 tarihli bu kararından sonra Çanakkale Boğazı’na yönelik deniz harekâtını yapacak Müttefik Donanması’nın başına Amiral Sackville Carden getirildi.

SANDERS’İN HÂTIRÂLARI…

Çanakkale’yi Cephesi’ni savunmakla görevli Osmanlı 5. Ordu Komutanı Mareşal Liman von Sanders, hâtırâlarında, Şubat 1915 ayının ortalarından itibaren İngiliz-Fransız harp filosunun yavaş yavaş Çanakkale Boğazı’nın girişinde toplandığını, bu filoya ait savaş gemilerinin Limni Adası, Gökçeada ve Bozcaada’da kendilerine uygun üsler bulduğunu, bu adalardan Gökçeada ve Bozcaada’da deniz ve kara uçakları için askerî havaalanı ve diğer askerî tesislerin de yapılmış olduğunu belirtmektedir.

MÜTTEFİK SAVAŞ GEMİLERİNİN ÖN TAARRUZLARI…

İngiltere Savaş Konseyi’nin kararına uygun olarak oluşturulan ortak bir İngiliz-Fransız Donanması 19, 25, 26 ve 27 Şubat 1915 tarihlerinde Çanakkale Boğazı’nın her iki yakasını genel taarruz öncesinde yumuşatmak için bombardımana tâbî tutmuştur.

Müttefik Donanması’nın modern ağır topları, eski model Türk toplarına nazaran daha uzun menzilli olup Türk topraklarının ateşi bu menzil dışından bulunan Müttefik Donanmasına erişemiyordu. Bu savaştaki harp vâsıtaları, hiçbir şüpheye yer vermeyecek kadar eşitsizdi. Müttefik Donanması’ndaki toplardan yapılan birkaç atıştan sonra Türk bataryaları susturulmuş ve istihkâmların da bir kısmı yıkılmıştı. Tüm ağır bombardımana rağmen küçük bir Türk birliği, Müttefik top ateşinin ulaşamadığı mekânlarda kalıp karaya çıkanları püskürttüğü için Müttefikler’in karaya çıkardığı bahriye askerleri ile Seddülbahir’i baskınla ele geçirme denemeleri başarısız olmuştu.

1 Mart’ta beş İngiliz zırhlısı birçok torpidobot ile birlikte Boğaz’ın güneybatı kesiminin ön hattına kadar ilerleyip Erenköy ve Halileli Tepelerine yerleştirilmiş olan Türk obüs bataryaları ile öğleden akşama kadar çarpıştılar. Müttefik Filosunun genellikle 4-5 savaş gemisiyle yapılmakta olan kısmî hücumları 1 Mart’tan itibaren hemen hemen her gün tekrarlanıyor, geceleri de mayın temizlemek için Müttefik deniz unsurları olağanüstü faaliyet gösteriyordu.

MÜTTEFİK DONANMASI’NDA KOMUTA DEĞİŞİKLİĞİ…

Müttefik Donanmasının Boğaz’ı denizden geçebileceğine inanmayan Amiral Carden’in Müttefik deniz taarruzu öncesi hastalanması üzerine bu görevden alınarak yerine Amiral John de Robeck atandı.

18 MART DENİZ HAREKÂTI…

Çanakkale Boğazı’nı denizden geçmek üzere Müttefik Donanması tarafından 18 Mart’ta büyük bir deniz harekâtı gerçekleştirildi. Herbiri adeta çelik kaleye benzeyen on altı büyük Müttefik savaş gemisinin katıldığı bu deniz harekâtında Müttefik Donanmasının kaybı hayli ağırdı. Müttefik Donanmasındaki Fransız Bouvet zırhlısı ile İngiliz Irresistible ve Ocean Zırhlıları batırılmış, Inflexible, Gaulosis, Bouvet, Sufren ve Agememnon savaş gemileri de aldıkları yaralar nedeniyle muhârebe edemez durumuna düşmüştü. Kurtarma çalışmasına katılan Müttefiklere ait birçok küçük gemi de Türk topçu ateşi sonucu batırılmıştı. Bu başarısızlık üzerine Müttefik Donanması geri çekilmek zorunda kalmış ve Boğaz’ı denizden zorlayarak geçme teşebbüsünden de vazgeçmiştir.

SONUÇ

Churchill, Boğaz’ı savunan Türklerin ellerindeki son cephaneyi kullandıklarını belirtiyor, bu nedenle Boğaz’ın bir kez daha denizden zorlanmasında ısrar ediyordu. Bu konuda Kabine üyelerini ikna da etmişti. Ancak emrindeki amiraller Churchill’e itiraz edince Churchill bu amiralleri ikna edememiştir. İngiliz Savaş Bakanlığı da Çanakkale Boğazı’nın tekrar zorlanmaktansa bir sefer kuvveti oluşturarak Gelibolu Yarımadası’nın karadan zorlanmasına karar vermiştir.

Mareşal Sanders’in ifadesiyle 18 Mart 1915, Boğaz’ı savunan Çanakkale Kalesi ve Boğazlar K.lığı için şerefli bir gün olmuş ve öyle de kalacaktır.

18 Mart 1915 Deniz Zaferi kutlu, bu harekâtın kahraman şehit ve gazilerinin cümlesinin ruhları şâd, mekânları da cennet olsun.

SON NOTLAR

[1] Savaş Konseyi (War Council); İngiltere’de, I. Dünya Savaşı’nın etkin bir şekilde yüksek sevk ve idaresinden sorumlu meclis olarak kurulmuştur. Savaş Konseyi ilki 25 Kasım 1914 tarihinde olmak üzere 14 Mayıs 1915 tarihine kadar muhtelif aralıklarla toplanmıştır. Mayıs 1915 ayı sonunda Kabinenin değişmesiyle adı geçen Konsey, Haziran 1915 ayından itibaren “The Dardanelles Comitte (Çanakkale Boğazı Komitesi)” adını almıştır. Bu tarihten itibaren görev fonksiyonu değişmemekle beraber mesaisinin çoğunu Çanakkale ve Doğu Akdeniz konularına ayırmıştır. 7 Ekim 1915 tarihinde bu konseyin ismi “War Comittee (Savaş Komitesi)” olarak değiştirilmiş, ilk toplantısını da 2 Kasım 1915 tarihinde gerçekleştirmiştir.

FAYDALANILAN KAYNAKLAR:

----; Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, C. 5, Çanakkale Cephesi Harekâtı 1 nci, 2 nci ve 3 ncü Kitabın Özetlenmiş Tarihi (Haziran 1914-9 Ocak 1916), 2. Baskı, Gnkur.ATASE Bşk.lığı Yay., Gnkur.Bsmv., Ankara 2002.

Akbay, Cemal; Osmanlı İmparatorluğu’nun Siyasî ve Askerî Hazırlıkları ve Harbe Girişi, Gnkur.Bsmv. Ankara 1991.

Arı, Kemâl; I. Dünya Savaş Kronolojisi, Gnkur.Bsmv., Ankara 1997

Atabey, Figen; “İngiliz Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri’nin Deniz Harekâtı”, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Gnkur. ATASE Bşk.lığı Yayını, S. 16, Ankara 2010.

Bodger, Alan; “Russia and the End of the Ottoman Empire”, The Great Powers and the End of the Ottoman Empire, Marian Kent, 2 th Ed., London 1996.

Gürsel, Haluk F.; Tarih Boyunca Türk-Rus İlişkileri, Baha Matbaası, İstanbul 1968.

Hart, Basil Liddell; Birinci Dünya Savaşı Tarihi, (Çev.: Kerim Bağrıaçık), 1. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2004.

Larcher, Maurice; “1915 Çanakkale Seferi”, Çanakkale 1915-Boğaz Harekâtı, (Ed. Murat Çulcu); Birinci Basım, e Yay., İstanbul 2008.

Lord Kinross, Osmanlı İmparartorluğunun Yükselişi ve Düşüşü, (Türkçesi; Meral Gaspıralı), 3. Baskı, Altın Kitaplar, İstanbul 2009.

Neiberg, Michael S.; The World War I, New York University Press, New York-USA 2007

Paksoy, İrfan; Cihan Harbi’nde Osmanlı Devleti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2018.

Sanders, Liman von; Türkiye’de Beş Yıl, (Çev.: M. Şevki Yazman), Burçak Yayınevi, İstanbul 1968.

Uluksar, Gündüz; “18 Mart 1915 Çanakkale Zaferi ve Türk’ün Büyük Zaferi”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, Gnkur.Bsmv., Ankara 2002.