II. İnönü Zaferi

GİRİŞ…

II. İnönü Muharebesi 27 Mart – 1 Nisan 1921 tarihleri arasında Yunan Küçük Asya [1] Ordusu [2] ile TBMM Batı ve Güney Cephesi Kuvvetleri arasında meydana gelen bir muharebedir. Bu muharebenin sonraki safhası ise önce Kütahya–Eskişehir Muharebeleri, sonrasında da Sakarya Meydan Muharebesidir. Bugünkü makalemde II. İnönü Muharebesi ve Zaferine değineceğim.

İŞGÂLLER, KUVÂY-I MİLLİYE VE DÜZENLİ ORDU…

İzmir’in işgâli (15.09.1919) sonrasında 1919 ve 1920 yıllarında Batı Anadolu’da bir yandan Yunan işgâlleri devam ederken düzenli ve güçlü Yunan birliklerine karşı Ali Fuat (Cebesoy) Paşa komutasındaki Kuvay-ı Milliye birlikleri tarafından başlatılan Gediz Taarruzu kapsamında gerçekleşen Gediz Muharebesi’nde (24.10.1920) mağlup olunması Büyük Millet Meclisi (BMM)’nde endişelere ve tartışmalara sebep olmuş, Meclis Başkanı Mustafa Kemâl Paşa da Gediz Taarruzu’nun (24.10.1920) başarısızlıkla sonuçlandığını belirterek düzenli orduya geçmenin gerekliliği üzerinde durmuş, sonrasında Kuvây-ı Milliye’nin tasfiyesine başlanmış, 9 Kasım’da Batı Cephesindeki kuvvetler, Batı ve Güney Cephesi Komutanlığı şeklinde iki ayrı komutanlık altında yapılandırılmıştır.

BATI CEPHESİ…

Gnkur.Bşk.lığı görevindeki Albay İsmet (İnönü) Bey bu görevine ilaveten Batı Cephesi Komutanlığına (Eskişehir), Dahiliye Vekili görevindeki Albay Refet (Bele) Bey de bu görevine ilaveten Güney Cephesi Komutanlığına (Afyon) atanmışlar, Mustafa Kemâl Paşa her iki cephe komutanına “Süratle düzenli ordu ve süvari birlikleri meydana getirmek” konusunda direktif vermiş, akabinde düzenli ordu organize olup genişlerken Kuvây-ı Milliye birlikleri de peyderpey düzenli orduya katılmaya başlamış, bu geçiş dönemi içinde bazı sorunlar yaşanmış, bu döneme dek serbest hareket etmeye alışmış ve otoriteden uzak bazı Kuvây-ı Milliye grupları düzenli orduya dâhil olmak istemeyip isyan edince üzerlerine ordu birlikleri gönderilmesi sonucu Kuvây-ı Milliye tasfiye edilerek (Ocak 1921) düzenli ordunun kurulması tamamlanmıştır.

YUNAN KUVVETLERİNE KARŞI İLK MUHAREBE…

Batı Cephesinde düzenli ordu birlikleri ile Yunan kuvvetlerine karşı ilk muharebe Eskişehir batısındaki İnönü mevkiinde başlamış, Bursa ve Uşak bölgelerinden ileri harekâta başlayan (06.01.1921) Yunan kuvvetleri asıl taarruzlarını Bursa–İnönü–Eskişehir istikâmetinde Albay İsmet Bey’in sorumluluk sahasında yapmış, Albay Refet Bey’in bulunduğu güneydeki Türk kuvvetlerine ise tespit etmek için taarruz etmişler, 9 Ocak’ta İnönü mevkiine kadar gelerek 10 Ocak’ta taarruza geçmiş, düzenli ordu birliklerini yeni tamamlamış ve Yunan kuvvetlerine karşı oldukça zayıf olan Türk kuvvetleri, bu üstün Yunan birlikleri karşısında başarılı bir savunma harekâtı yapmış, Yunan kuvvetleri, beklemedikleri bu başarılı savunma karşısında 11 Ocak’ta eski mevzilerine çekilmek zorunda kalmıştır. Millî Mücâdele’de “I. İnönü Zaferi” olarak geçen bu muharebe, aynı zamanda düzenli ordu birliklerinin Batı Cephesi’nde kazandığı ilk zafer olmuştur. Bu zafer üzerine Albay İsmet Bey ile Albay Refet Bey mirlivalığa (tümgeneralliğe) terfî ettirilmiş, Meclis Başkanı Mustafa Kemâl Paşa da İsmet Paşa’ya gönderdiği kutlama telgrafında “Siz orada sadece düşmanı değil milletin mâkus (terse dönmüş) talihini de yendiniz. İstilâ altındaki talihsiz topraklarımızla beraber bütün vatan, bugün en uzak noktalarına kadar zaferinizi kutluyor.” demiştir.

I. İNÖNÜ ZAFERİ SONRASI GELİŞMELER…

Bir esâret belgesi niteliğindeki Sevr Barış Antlaşması'nı (10.08.1920) kabul etmeyen BMM, İtilaf Devletleri'ni yurttan çıkarmak için silahlı mücadele de dahil faaliyetlerini kararlı bir şekilde sürdürüyordu. BMM, Millî Mücâdele sırasında güneyde Fransızlara karşı yürütülen gayrı nizamî harpte başarılı olmuş, BMM kuvvetlerinin 1920 güzü sonunda Doğu Cephesinde başarılı bir şekilde sonuçlandırdığı Ermenistan Harekâtı (28.10-06.11.1920) ile Batı Cephesinde Yunan kuvvetlerine karşı kazandığı I. İnönü Zaferi (11.01.1921) üzerine tereddütleri kalkan Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) [4] temsilcileri ile BMM temsilcileri arasında Türk-Sovyet görüşmelerini başlatmış, Yunan ilerleyişini durdurmuştu.

LONDRA KONFERANSI…

I. İnönü Zaferi üzerine İtilaf Devletleri, Sevr Barış Antlaşması’nda bazı değişiklikler yapmak üzere Yunanistan ve TBMM temsilcilerinin de katıldığı bir Londra’da bir konferans düzenlemiş, 23 Şubat’ta başlayan konferansta Sevr Barış Antlaşması’nda değişiklik yapılması görüşmelerini Türkiye adına konferansa davet edilen TBMM temsilcileri ile yapmışlar, İtilaf Devletlerinin Sevr Barış Antlaşması'nda küçük değişikliklerle yetinmek istemelerine Türk delegeler tarafından şiddetle karşı çıkılmış, TBMM delegeleri, Misak-ı Millî gereği Sevr Antlaşması'nı hiçbir şekilde kabul etmediklerini dile getirmişler, şiddetli tartışmalardan sonra konferans sonuç alınamadan dağılmış, TBMM Heyeti Başkanı (ve Hâriciye Vekili / Dışişleri Bakanı) Bekir Sami (Kunduh) Bey, Londra Konferansı'nın dağılmasından sonra savaş esirlerinin karşılıklı geri verilmesi ile ilgili olarak, 11 Mart’ta Fransızlar, 12 Mart’ta İtalyanlar, 16 Mart’ta da İngilizlerle ayrı ayrı antlaşmalar imzalamış ise bu anlaşmalar TBMM tarafından onaylanmamış, Londra Konferansı her ne kadar sonuç alınamadan dağılmışsa da İtilaf Devletleri'nin zımnen TBMM'yi tanımaları açısından diplomatik bir başarı olmuştur.

RUSYA İLE ANLAŞMA VE ULUSLARARASI TANINMA…

I. İnönü Zaferi’nden sonra BMM temsilcileri ile RSFSC temsilcileri arasında devam eden görüşmeler 16 Mart’ta Moskova Antlaşması’nın [5] imzalanmasıyla sonuçlanmış, böylece RSFSC, Misak-ı Millî'yi ve BMM'yi tanıyan ilk Avrupa ülkesi olmuş, BMM de uluslararası bir antlaşmayı onaylamış olması münâsebetiyle uluslararası alanda süje hâline gelmiş olduğundan bu antlaşmadan sonra BMM artık “TBMM” olarak anılır olmuştur.

II. İNÖNÜ MUHAREBESİ VE ZAFERİ…

I. İnönü Muharebesi’nden sonra geri çekilen Yunan kuvvetleri, bu muharebenin olumsuz etkilerini tersine çevirebilmek amacıyla ve İngiltere’nin teşvikiyle iki buçuk ay sonra 21 Mart’ta yeniden taarruza geçerek (üç tümenlik bir kuvvetle) Bursa ve (iki tümenlik bir kuvvetle de) Uşak üzerinden ilerlemiş, Bursa üzerinden ilerleyen Yunan kuvvetleri 26 Mart akşamı İnönü’deki Türk mevzilerine yaklaşmış, 27 Mart’ta bölgede şiddetli çarpışmalar başlamış, 30 Mart’a dek geçen süre zarfında Yunan kuvvetleri, Yenişehir (Bursa), Pazarcık (Bilecik), Bozüyük, (Eskişehir) Bilecik’i; Uşak üzerinden ilerleyen Yunan kuvvetleri de Dumlupınar (Kütahya)’ı işgâl etmiştir. Güney Cephesi’nden aldığı takviyelerle güçlenen Batı Cephesi birliklerinin 31 Mart’ta karşı taarruza geçmesi üzerine İnönü bölgesinde tutunamayan Yunan kuvvetleri 31 Mart-1 Nisan gecesi ağır kayıplar vererek çekilmek zorunda kalır. Bu başarı siyasî, askerî ve psikolojik açıdan Millî Mücâdele’nin sonraki seyrini olumlu yönde etkiler. Bir esâret ve utanç belgesi olan Sevr Barış Anlaşması’nı TBMM’ye de kabul ettirmeyi yönelik bu Yunan taarruzundan da umulan sonuç elde edilemeyince İtilaf Devletleri arasındaki birlik bozulmaya yüz tutmuş, Fransa, TBMM ile görüşmelere başlamış ve Zonguldak’tan çekilmiş, İtalyanlar da Anadolu’dan çekilmeye başlamıştır.

SONUÇ…

I. İnönü Muharebesi’nde kazanılan zaferin ardından II. İnönü Muharebesi’nde kazanılan zafer de devam eden Millî Mücadele adına değerli bir kazanım ve moral olmuştur. Gerek bahse konu muharebelerde Yunan kuvvetlerinin yaşadığı başarısızlık gerekse de TBMM’yi Sevr’i kabul etmeye zorlamak için Temmuz 1921 ayında Batı Cephesindeki Yunan kuvvetleri Temmuz ayında yeni ve daha büyük bir taarruz başlatacaktır. O da Temmuz ayında ayrı bir makalemizin konusu olacaktır.

SONNOTLAR

[1] Küçük Asya: Anadolu

[2] Küçük Asya Ordusu: Kurtuluş Savaşı’nda Batı Anadolu'da Türk kuvvetlerine karşı savaşmış Yunan ordusudur. Bu ordunun büyük bölümü 26.08-18.09.1922 tarihlerindeki Büyük Taarruz ve sonrasındaki takip harekâtında TBMM Orduları tarafından imhâ edilmiştir.

[3] Refet Bele (1881-1963): Türk asker ve siyasetçi. Kurtuluş Savaşı'na katılan ilk beş önemli asker şahsiyetten birisidir (diğerleri Mustafa Kemâl Paşa, Ali Fuat Paşa, Kâzım Karabekir Paşa ve Rauf Orbay). Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş yıllarında İçişleri Bakanı ve Millî Savunma Bakanı olarak görev yapmış; 1., 2., 5.6.7. ve 8. dönem TBMM’de milletvekili olarak bulunmuştur.

[4] Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti – RSFSC: Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği'nin nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ve kurucu cumhuriyetidir. RSFSC’nin 30 Aralık 1922 tarihinde Belarus Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (SSC), Ukrayna SSC, Orta Asya ve Kafkasya Cumhuriyetleri ile birleşmesiyle de SSCB resmen kurulmuştur. SSCB’nin 1991 yılı sonlarında dağılmasının ardından 12 Aralık 1991 tarihinde yerine kurulan Rusya Federasyonu’nun yasal varisidir.

[5] Moskova Antlaşması: Moskova Antlaşması, RSFSC ile BMM arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan antlaşmadır. Bu antlaşma ve devamı niteliğindeki antlaşmalarla belirlenmiş olan sınırlar günümüzde Türkiye, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan arasında hâlen geçerlidir. On altı maddeden oluşan bu antlaşmayla; her iki tarafın çıkarlarını yansıtmayan ve güç ilişkisine dayalı antlaşmaların geçersiz olduğu kabul edilmiş, yeni Türkiye'nin sınırları belirlenmiş, Kars ve Ardahan Türkiye egemenliğine geçerken Batum ise Gürcistan SSC’ye bırakılmış ve Azerbaycan denetiminde Nahçıvan özerk bölgesinin kurulması kararlaştırılmıştır.

KAYNAKLAR

---; “1921 Yılının Önemli Askeri ve Siyasi Olaylarının 100. Yılı”, http://ankaenstitusu.com/1921-yilinin-onemli-askeri-ve-siyasi-olaylari/, Erişim Tarihi: 10.07.2023.

Akçakayalıoğlu, Cihat; “Atatürk ve Kurtuluş Savaşı”, https://www.atam.gov.tr/wp-content/ uploads/Cihat-AKCAKAYALIOGLU-Atatürk-ve-Türk -Kurtuluş-Savaşı.pdf, Erişim Tarihi: 10. 07.2023.

Atatürk, Mustafa Kemal; Nutuk, Bateş Yayıları, Ankara 2007.

Atay, Falih Rıfkı; Çankaya, Bateş Yayınları, Ankara 1980.

Ecer, Ahmet Vehbi; “İkinci İnönü Zaferinin Türk Milletine Kazandırdığı Moral Güç”, https://dergi park.org.tr/en/download/article-file/1693322, Erişim Tarihi: 10.07.2023.

Görgülü, İsmet; “İstiklal Harbi”, https://www.ttk.gov.tr/belgelerle-tarih/istiklal-harbi/, Erişim Tarihi: 10.07.2023.

Paksoy, İrfan; “Kütahya – Eskişehir Muharebeleri”, 16.07.2023, https://www.eura24.com/yazi/ kutahya-ve-eskisehir-muharebeleri-1434.html, Erişim Tarihi: 01.04.2023.

Tansel, Selahattin; Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt 3 ve 4, Milli Eğitim Bsmv. İstanbul 1994.

Yalçın, Durmuş ve diğerleri; Türkiye Cumhuriyeti Tarihi – I, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını,

Ankara 2006.

Yöney, Orhan, “Millî Mücadele’de Batı Cephesi”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturk ansiklopedisi. gov.tr/bilgi/ milli-mucadelede-bati-cephesi, Erişim Tarihi: 10.07.2023.