GİRİŞ…

Bir önceki makalemde, devam eden I. Dünya Savaşı’nda 5 Haziran 1916 tarihinde yurttaşı olduğu Osmanlı Devleti’ne isyan eden, İngilizler tarafından kullanılan ve sonu da pek hazin olan Şerif Hüseyin’in öz yaşamından bahsetmiştim. Bugünkü yazımda da Şerif Hüseyin’in liderliğinde 5 Haziran 1916 tarihinde başlayacak olan Haşimî Arap İsyanı hazırlıklarından bahsedeceğim.

İNGİLTERE’NİN BÖLGEYE İLİŞKİN ÇIKARALARI …

İngiltere’nin, sömürgesi olan Hindistan yolunun bekâsı açısından büyük önem arz eden Mısır’da İngilizler tarafından büyük bir askerî varlık bulundurulmaktaydı. Bunun sebebi ise Hindistan’a giden - Hindistan’dan gelen ticaret yolu üzerinde bulunan son derece önemli bir ticarî suyolu olan Süveyş Kanalı‘nın bu coğrafyada bulunmasıydı. Savaş başlamadan önce Basra’yı işgâl eden İngilizler hem Hindistan yolunu hem de İran petrollerini emniyet altına almıştı. İngiltere, Hindistan yolu üzerindeki önemli bir suyolunu coğrafyasında bulunduran Mısır’ın bekâsı için, bu coğrafyanın doğusunda İngiltere’ye müzâhir ve/veya kontrolünde olan tampon bölge ve devlet(çik)ler kurmak istiyordu. İngiltere’nin bu stratejik güvenlik ihtiyacı da Osmanlı Devleti’nin Orta Doğu topraklarının, İngiltere çıkarlarına göre yeniden düzenlenmesini gerektiriyordu. İngilizler, Orta Doğu’nun yeniden şekillendirilmesine yönelik bu çabalarını, ABD Başkanı Woodrow Wilson’ın Orta Doğu’ya müdâhil olmasına fırsat vermeden sonuçlandırmak istiyordu. İngilizler gerek Orta Doğu’yu yeniden şekillendirmek gerekse de Orta Doğu’da Osmanlı Devleti’ne karşı dengede devam etmekte olan savaşı kendi lehine döndürmek için tüm ümidini Şerif Hüseyin [1] kanalıyla Osmanlı Devleti’ne karşı çıkarılacak bir Arap İsyanına bağlamıştı.

SAVAŞ BAKANI KITCHENER’İN DÜŞÜNCELERİ…

İngiltere Savaş Bakanı Lord Kitchener, Orta Doğu’yu Osmanlı Devleti’nden koparmak istiyordu. Batı (Avrupa) Cephesi’nde devam eden savaşın bir cephe savaşına dönüştüğünü ve statik bir hâl aldığını gören Kitchener, Şerif Hüseyin’i kullanarak Orta Doğu’yu Osmanlı Devleti’nden koparıp bu coğrafyayı İngiltere çıkarlarına elverişli hâle getirmek istiyordu. Arap emirler ve halklar Osmanlı’ya karşı ayaklandırılmak suretiyle bu topraklar Osmanlı’dan koparılabilir ve bu bölge İngiliz çıkarlarına uygun hâle dönüştürülebilirdi. Kitchener’in bu düşüncesinin projeden uygulamaya dönüşmesi Kitchener’in isteğiyle İngiliz Kâbinesine alınan Mark Sykes’e düşecekti. Kitchener’ın isteği üzerine İngiltere’nin Orta Doğu politikasından sorumlu kılınan Mark Sykes, bu bölgedeki çalışmalarında da Kitchener’ın politikalarına uygun hareket etti. 1915 yılında Orta Doğu’da yeniden inceleme gezisine çıkan (Savaş Bakanı Kitchener’in) Orta Doğu uzmanı Mark Sykes de Orta Doğu’da sonuç almadan İngiltere’nin savaşı kazanamayacağını anlamıştı.

ERTELENEN İSYAN…

Orta Doğu’yu dört bir yandan kuşatacak bir politika yürüten İngiltere 1912 yılından itibaren Şerif Hüseyin ile de temas kurmuştu. Şerif Hüseyin Mart 1915 ayında oğlu Faysal’ı Suriye üzerinden İstanbul ve Çanakkale’ye gönderip, Mart-Nisan aylarında oralarda incelemelerde bulunmasını, Padişah ve devlet ricâli ile yapılan görüşmelerde de kendisinin devlete bağlı olduğu algısını oluşturmaya çalışmasını istemiştir. Faysal, Mayıs ayı sonunda Medine’ye oradan da Haziran sonunda kardeşi Ali ile birlikte Mekke’ye döner. Faysal, Mekke’ye döndüğünde, babasına, Çanakkale’de İngilizlerin başarılı olamadığını ve Suriye’deki durumu anlatarak, planlanan ayaklanmanın geciktirilmesini tavsiye eder.

Not: Devam edecek

© 2023. Bu makalenin / yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

SONNOT

[1] Osmanlı Devleti’nin bir vilayeti olan ve Valiler tarafından yönetilmekte olan Hicaz’da Vali’den başka Hz. Muhammet’in mensubu bulunduğu Hâşimî soyundan gelen ve sınırlı yetkilere sahip bir de emir bulunmaktaydı.

KAYNAKLAR