GİRİŞ…

Her yıl bilhassa da diasporadaki (anavatanları dışında yaşayan) Ermeniler, bunların etkilediği çevreler ve Türkiye’nin uluslararası alanda manevra alanını daraltmak isteyen uluslararası aktörler tarafından I. Dünya Savaşı döneminde Türkler tarafından Ermenilerin Soykırıma mâruz kaldığına ilişkin hezeyana varan mesnetsiz iddialar yoğunlaşır. Bir 24 Nisan daha yaklaşırken iç ve dış kamuoyunda bu konunun gündeme geleceğinden hareketle bu konuyu 26 Mayıs 1918 tarihinde ilan edilen Ermenistan Cumhuriyeti’nin İlk Başbakanı Ovannes Kaçaznuni’nin yazılı itirafları da dâhil olmak üzere bu makale sayfasının sınırlılıkları kapsamında sebep – sonuç ilişkileri içerisinde bir makale serisi hâlinde ortaya koymaya çalışacağız.

Daha önce ilk üç bölümü okuyucularla paylaşılan yazı dizimiz kapsamında Rusya’da 1917 yılında Çarlık monarşisinin sona ermesiyle sonuçlanan Şubat Devrimi, bundan sekiz ay sonra meydana gelen ve Rusya’daki merkezî idarenin Bolşeviklerin eline geçmesiyle sonuçlanan Bolşevik Devrimi, Rusya’da meydana gelen bu gelişmeler üzerine Rus Kafkas Cephesinin çökmesi, 1915 baharında Van’da meydana gelen Ermeni İsyanı esnasında Van ve kâzâlarında Ermeni milislerin yaptıkları Türk katliamı ile bu konulara ilişkin ABD’li Orta Doğu tarihçisi Prof.Dr. Justin McCarthy’nin tespit ve değerlendirmeleri, Rusya’daki Ekim Devrimi sonrasında Doğu Anadolu’da Rus işgâli altında bulunan Osmanlı topraklarındaki Müslüman katliamı ve bir Rus muhabirin kaleminden bölgedeki Ermeni zulmünün ifşaasından bahsetmiştik. Bugünkü makalemizde de durdurulan katliam ve kurtarılan vatan toprakları, 26 Mayıs 1918 tarihinde kurulan Ermenistan Demokratik Cumhuriyetinin ilk başbakanı Ovannes Kaçaznuni kısa öz yaşamı ve Ermeni çetelerin bölgedeki Müslüman ahaliye yatıkları katliam konusunda bir itiraf mahiyetindeki raporu hakkında kısa ön bilgiden bahsedeceğiz.

Makalelerde cümle içinde ya da cümle sonlarında yer alan köşeli parantezler içindeki rakamlar konuya ilişkin detay bilgileri içermekte olup, makalenin insicamını bozmamak için bu köşeli parantezler ile ilgili bilgiler “sonnotlar” başlığı altında makalelerin sonlarında okuyucunun istifadesine sunulmuştur / sunulacaktır.

DURDURULAN KATLİAM VE KURTARILAN VATAN TOPRAKLARI

Bölgeyi Rusların boşaltması üzerinde bölgede idareyi ele alan sözde Batı Ermenistan Geçici Hükûmeti emrindeki Ermeni birlikleri ve onlardan cesaret alan Ermeni milislerin ve Ermeni çetelerin bölgedeki Müslüman ahaliye yaptıkları vahşet ve katliam konusunda Brest Litovsk'ta devam eden barış görüşmeleri kapsamında Rusya temsilcileri nezdinde yapılan girişimler sonuçsuz kalınca Başkumandanlık Vekâletinin emri üzerine 3. Ordu birlikleri tarafından 12 Şubat 1918 tarihinde katliamı durdurmak, kaybedilen ve işgâl altındaki vatan topraklarının kurtarmak maksadıyla başlatılan askerî harekat sonucu 24 Mart'ta savaşın başındaki sınırlara, 30 Nisan'da da 1878 sınırlarına ulaşılır.

Osmanlı vatandaşı olan Ermeni çete ve silahlı milisler ile Rus vatandaşı olan Ermeni çete, silahlı milis ve askerî birliklerin Kafkas Cephesine mücâvir alandaki vahşetleri elbette ki 1917 yılı sonu ve 1918 yılı başındaki vahşet katliamlarla sınırlı değildir. Mart 1915 ayında Van kırsalında başlayan Ermeni Ayaklanmasının ivme kazanmasıyla Müslüman ahaliye karşı vahşetin boyutları da artmış Nisan ve Mayıs aylarında Van’da bu durum katliama varmıştır. Ruslar’ın 16 Mayıs’ta Van’ı işgâl ettiklerinde kentte Ermeni çete, silahlı milis ve askerî birliklerin yaptıkları katliamı durduracak herhangi bir güç de kalmamıştı.

DÖNEMİN ERMENİSTAN BAŞBAKANI KAÇAZNUNİ’NİN İTİRAFLARI

- KAÇAZNUNİ KİMDİR?

Ovannes Kaçaznuni, 1918 yılı Temmuz ayında kurulan Ermenistan devletinin ilk başbakanıdır. Taşnak (Ermeni Devrimci Federasyonu) [1] Hükûmetini 1919 yılı Ağustos ayına kadar 13 ay yönetmiştir. Taşnaksutyun Partisi’nin kurucularındandır ve önemli lideridir. Ermenistan’ın ve Taşnak Partisinin en yetkili ismidir.

1867 yılında Gürcistan’a bağlı Ahıska bölgesinde doğdu. Mimarlık eğitimi aldıktan sonra Bakû’de mimar olarak çalıştı. Taşnak örgütüne orada katıldı. 1917 yılında Ermeni Ulusal Konseyi üyesi oldu. Kurucu unsurlarının Gürcüler, Azerbaycan Türkleri ve Ermenilerin olduğu Güney Kafkasya Federal Cumhuriyetinin [2] 26 Mayıs 1918 tarihinde dağılmasına dek Güney Kafkasya Seymindeki (Parlamentosundaki) Ermeni (Taşnak - Taşnaksutyun) temsilcisi olarak bulundu. Nisan 1918 ayında Türkler ile Güney Kafkasya Hükûmeti temsilcileri ile Trabzon'da yapılan barış görüşmelerinde Güney Kafkasya heyetinde, Haziran 1918 ayı başında da Türkler ile Ermeniler arasında Batum'da yapılan barış konferansı görüşmelerinde de Ermenistan heyeti içinde yer aldı.

26 Mayıs 1918 ayı sonunda (Gürcüler, Azerbaycan Türkleri ve Ermenilerin kurucu unsurları olduğu) Güney Kafkasya Federal Cumhuriyeti, federal yapıyı oluşturan Gürcistan’ın ayrılması sonucu parçalanınca aynı gün bağımsızlığını ilan eden Demokratik Ermenistan Cumhuriyetinin Temmuz 1918 ayında ilk başbakanı oldu. Ağustos 1919 ayına kadar bu görevi sürdürdü. 1 Aralık 1920 tarihinde Ermenistan'ın Bolşevikler tarafından işgâlinin ardından bu ülkede Bolşevik iktidarının kurulmasını tâkiben tutuklandı. Şubat 1921 ayında Bolşevik yönetimine karşı yapılan karşıdevrimci ayaklanmanın bastırılmasından sonra ülkeyi terk etti. Yıllar sonra Sovyet Ermenistanı’na geri döndü ve 1938 yılında ölene kadar da ülkesinde mimar olarak çalıştı.

- KAÇAZNUNİ’NİN RAPORU

Ovanes Kaçaznuni’nin 1923 yılında Bükreş’te yapılan Ermeni meselesi ile ilgili Taşnak Partisi toplantısında sunduğu rapor gerçekleri bütün çıplaklığıyla gözler önüne seriyor.

Kaçaznuni’nin Osmanlı döneminde yaşananları anlattığı kendi imzasını taşıyan rapor aslında bir itirafnamedir. Kaçaznuni, hemen o yıl raporunu kitap olarak yayımlatır. Koyduğu başlık, yine intihar önerisini vurgulamaktadır: “Taşnaksutyun’un Artık Yapacağı Bir Şey Yok.”

Ermenice basılan kitap, dört yıl sonra, 1927 yılında Rusçaya çevrilerek Tiflis’te “ibret-i âlem” olması amacıyla 2 bin adet basıldı. Kitabın İngilizce basımı ise, 1955 yılında, “The Armenian Revolutionary Federation (Taşnaksutyun) Has Nothing To Do Any More” başlığıyla “Armenian Information Service” (Ermeni İstihbarat Servisi) tarafından New York’ta yayımlandı. Ancak bu İngilizce yayın, kitabın bütününü içermiyor. İlk Ermeni başbakanının bu tarihî raporu Ermenistan’da yasaklanmıştır. Yayınların Avrupa’daki kütüphanelerden Taşnaklar tarafından toplatıldığı da biliniyor. Kitabın çeşitli dillerden yayımlanan basımları, Avrupa kütüphanelerinden toplatılmıştır. Rapor, sonraları İstanbul Üniversitesi Araştırma Görevlisi Mehmet Perinçek tarafından Moskova’daki Lenin Kütüphanesi’nde Rusça olarak bulundu ve Türkolog Arif Acaroğlu tarafından Türkçeye çevrildi.

Kaynak Yayınları’ndan, 2006 yılında, “Taşnak Partisi’nin Yapacağı Birşey Yok” (1923 Parti Konferansı’na Rapor) başlığıyla yayınlanan kitapta yazılanlar Ermeni kıyımı iddiaları bağlamında bir belge durumunda…

© 2024. Yazının içeriğinin telif hakları yazarına ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereği kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz.

DİPNOTLAR

[1] Taşnak (Ermeni Devrimci Federasyonu) bir radikal milliyetçi Ermeni siyasî örgütüdür. Ermenistan'ın bağımsızlığını sağlamak amacıyla 1890 yılında kurulmuştur. Hâlen gerek Ermenistan Cumhuriyeti'nde gerek diasporadaki Ermeniler arasında aktif bir siyasî partidir. Ermenice adıyla Daşnaksutyun olan örgütün adı dilimize Taşnaksutyun olarak geçmiş olup kısaca Taşnak adıyla da bilinir. Ermenicede “Federasyon” anlamına gelir. Çünkü örgüt özellikle Rusya’daki Ermeni örgütleri başta olmak üzere birçok örgütün birleşmesinden oluştuğundan bu adın verilmesi uygun görülmüştür.

[2] Güney Kafkasya Federal Cumhuriyeti, Rus İmparatorluğu’nun çöküşü sonrasında Ocak 1918 ayından itibaren başlayan hazırlıkların ardından 22 Nisan’da Güney Kafkasya’da bulunan Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan temsilcilerinden meydana gelen bir yasama meclisiyle bu coğrafyaları kapsayacak şekilde kurulmuş bir federal devlettir. Bahse konu federal cumhuriyet, 26 Nisan’da parlamentosundaki Gürcistan ve Ermenistan üyelerinin federal yapıdan ayrılması ve bağımsızlıklarını ilan etmesi sonucu dağılmış, bunun üzerine federasyonun üçüncü tarafı olan Azerbaycanlı üyeler de 28 Mayıs’ta Azerbaycan Halk Cumhuriyetini ilan etmiştir.