Hacı Fakıh Evi

Alaburç’un 50 metre kadar doğusundadır. Surlar yıkılarak yapılmıştır. Bezemeleriyle örnek bir Birecik evi özelliğini taşır. Düz ve dikdörtgen bir plana sahip olan ev iki katlıdır. Güneyde üç, kuzeyde iki katlı olarak tasarlanmıştır. Evin üç katlı olan bölümünde, her katta ikişer oda bulunur. Ayrıca kiler ve mutfak bahçeye bakar. “L” şeklindeki iki kollu merdivenlerle ikinci kattaki balkona ulaşılır. Balkondan geçilen batı odası bir hol görüntüsü taşır.

Tavan eteğinde kalem işi tekniği ile yapılmış, geometrik ve bitkisel motifler mevcuttur. İnsan veya hayvan resimlerinin olmayışı İslami inancın gereği olsa gerek. Yapının kuzey bölümü güney bölümüne göre daha sadedir. Balkonda bütün çatıyı kaplayan dikdörtgen bir salona girilir.

HÜSEYİN ÖZATEŞ EVİ

Bu yapı da kesme taştan yapılmıştır. İki katlıdır. Avlulu bir evdir. Yine kesme taştan yedigen bir havuz bulunur avluda. Girişin batısında iki bölümden oluşan mutfak vardır.

Zemin katın en önemli mekanı dikdörtgen planlı kışlık odadır. Avluya bakan basık ve küçük, kemerli dört adet penceresi vardır. Bahçede kayaya oyulmuş depo olarak kullanılan bir mekan vardır. Yine taş merdivenlerden bir hol ve iki odadan meydana gelen üst kata çıkılır. Ahşaptan yapılmış doğu cephesinden başodaya geçilir. Bu odanın kuzeyinde dört, doğusunda üç olmak üzere toplam yedi penceresi vardır. Roma dönemine ait, örgü ve koşar dalga bordür süslemesi olan mozaikler dikkate değerdir. Güney ve batı duvarındaki nişlerde ve dolaplarda oyma tekniği ile yapılmış güzel ahşap örnekleri vardır. Yine oval tavan, kemer ve pencere aralığında güzel kalem işi tekniği ile yapılmış süslemelere rastlanır.

TURŞU ŞIH MÜSLÜMEVİ

Kesme taştan yapılmıştır. Basık bir taş kapıdan girilir. Avluda dekoratif bir havuzu mevcuttur. Zemin kattaki eyvan ve odalar beşik tonozlarla örtülüdür. Dikdörtgen eyvan simetrik anlayışa göre düzenlenmiştir. Eyvanın iki yanında dikdörtgen iki oda yer alır. Üst kata yine taş merdivenlerden çıkılır. Üst kat değişik amaçlı odalar mevcuttur. Alt katta ise kiler ve mutfak amaçlı iki oda bulunmaktadır. Tipik bir Birecik evi olan konağın süslemeleri günümüze ulaşamamıştır.

ULU CAMİİ

Eski fotoğraflardan Ulu caminin Fırat kenarında olduğu görülmektedir. 1971 yılındaki Fırat nehrinin doldurularak toprak kazanma amaçlı çalışmalardan sonra şimdi gibi nehir kenarından uzaklaşmıştır. Ulu camide biri inşa edilmiş diğerleri restore edilmiş dört kitabe vardır. Kitabesi tahrip olduğundan banisi yapanı belirlenememekle birlikte ”melik” olduğu anlaşılmaktadır. Giriş kapısı üzerinde bir kitabe ve bir açıklık bulunmaktadır. Son cemaat yeri beş ayaklı kemerlere dayanmaktadır. Ahşap olan üst kat ahşap ve taşın birlikte kullanıldığı konsollar üzerine oturmaktadır. Cami duvarlarına monte edilmiş geometrik süsler mevcuttur.

Zengiler döneminde(12yy)Urfa Ulu cami ile Artuklu dönemine ait olan Mardin Ulu cami benzer plan özellikleri gösteren Birecik Ulu Camii yapımında bu iki caminin tesirinde kaldığı söylenilmektedir. Bu plan 12 yy uygulanan ”Mihrap önü kubbeli çok ayaklı ulu camiler” gurubuna girmektedir. Urfa ve Mardin Ulu camilerinde üç Birecik Ulu camiinde üç yerine dört sahın yer almaktadır.

Birecik’te var olan diğer tarihi camilerde şunlardır: Mahmutpaşa Camii, Çarşı Camii, Sancak Camii, Tekke camii, Alaburç Mescidi, Zehravey Mescidi,  Kule Mescidi gibi tarihi yapılardır. Karşıyaka mevkiinde bulunan Karşıyaka Mezarlığı da tarihi olma özelliği ile mezar taşları ve bu taşlara yazılan yazıtlarla kendisini göstermektedir.

Birecik’in simgesi haline gelen Birecik Kalesi unutulamaz. Çünkü ilk başta da yazdık ki bir Birecik manisi ile kahramanlığını tescilledik.